شاید یکی از دور از ذهن‌ترین دلایل برای تأکید بر خواب خوب شبانه مراقبت از قلب باشد؛ اما واقعیت این است که کیفیت خواب شبانه تأثیر انکارناپذیری بر سلامت قلب دارد. طی 50 سال گذشته خواب هر فرد به‌طور متوسط، کاهشی یک و نیم تا دو ساعته در هر شب داشته است. نتایج پژوهش‌های انجام‌شده بیانگر این نکته است که افراد با خواب کمتر از 6 ساعت بیش از دیگران مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند.
تأثیر خواب بر سلامت قلب
- خواب مناسب از شدت فعالیت قلب کم می‌کند، چون فشارخون و ضربان قلب در هنگام شب کمتر می‌شود و لازم نیست قلب مانند روز فعالیت زیادی داشته باشد.
- کاهش خواب شبانه با کاهش تغییرپذیری ضربان قلب همراه است، به این معنا که ضربان قلب معمولاً بالا است و تغییرپذیری طبیعی را ندارد.
- خواب نامناسب مقاومت انسولینی را افزایش می‌دهد که یکی از عامل‌های خطر ابتلا به انواع دیابت مثل دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی به شمار می‌رود. بیماری قلبی-دیابتی (diabetic heart disease) یا دیابت در بیماری قلبی به بیماری قلبی گفته می‌شود که در افراد مبتلا به دیابت بروز می‌کند.
- کمبود خواب، پروتئین واکنشی سی (CRP) را که هنگام استرس و التهاب آزاد می‌شود، افزایش می‌دهد. میزان بالای این پروتئین یکی از عامل‌های خطر بیماری‌های قلبی و قلبی ـ عروقی محسوب می‌شود.
تأثیر اختلال‌های خواب بر قلب
فرایند خواب از دو مرحله اصلی زیر تشکیل می‌شود:
- خواب با حرکت سریع چشم (خواب فعال یا REM)
- خواب غیر REM یا آرام
زمانی که به خواب می‌رویم، در مرحله آرام قرار می‌گیریم و قلب نیازی به تلاش زیادی ندارد. تقریباً 80 درصد خواب شبانه را در این مرحله سپری می‌کنیم و در طول آن، فشار خون، ضربان قلب و تنفس کمتری نسبت به زمان بیداری داریم.
اما در مرحله فعال خواب، که به عنوان مرحله رویاها یا کابوس‌ها شناخته می‌شود، تقریباً 20 درصد از زمان خواب را سپری می‌کنیم. در این مرحله، فشار خون و ضربان قلب بالا و پایین می‌رود. اگر به دلیل کابوس از خواب بیدار شویم، ممکن است با تپش شدید قلب روبرو شویم.
ضربان قلب و فشارخون صبح‌ها هنگام بیدار شدن از خواب مجدداً افزایش می‌یابد و بدن و قلب از نو آماده فعالیت و گذراندن یک روز پرمشغله می‌شوند.
خواب و بیماری‌های قلبی ـ عروقی
خواب و اختلال‌های خواب نقش مهمی را در ابتلا یا پیشگیری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی (CVD) ایفا می‌کند، البته میزان تأثیر بیماری قلبی و خواب هنوز کاملاً مشخص نشده است. اما شکی نیست که احتمال مرگ ناگهانی قلبی در چند ساعت نخست پس از بیدار شدن از خواب بالاتر است که دلیل آن احتمالاً به میزان فعالیت قلب هنگام بیدار شدن و تحرک مجدد، مربوط می‌شود.
گونه‌های رایج بیماری‌های قلبی ـ عروقی عبارت‌اند از:
- فشارخون بالا
- بیماری عروق کرونری
- حمله قلبی
- درد قفسه سینه
- نارسایی احتقانی قلب
- سکته
- نقص مادرزادی قلب
آپنه انسدادی خواب (وقفه تنفسی در خواب یا OSA) احتمال بروز بیماری عروق کرونری و سکته را افزایش می‌دهد. بیماران دارای سابقه حمله قلبی بیش از بیماران مبتلا به بیماری قلبی دچار آپنه می‌شوند. به‌علاوه درمان نشدن وقفه تنفسی در خواب، بهبود کامل پس از حمله قلبی را دشوارتر می‌سازد.
آپنه نوعی اختلال خواب است که به دلیل مسدود شدن مجرای هوا توسط بافت عقب گلو رخ می‌دهد. آپنه عارضه‌ای بسیار شایع است، چون عضله‌های درون گلو هنگام خواب شل می‌شوند. هنگام نفس نکشیدن اکسیژن لازم وارد ریه‌ها نمی‌شود و بدن بیدار می‌شود. این اتفاق بسیار سریع رخ می‌دهد و بیمار اصلاً از آن آگاه نمی‌شود. وقفه تنفسی گاهی صدها بار در یک شب اتفاق می‌افتد. درمان آپنه احتمال مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی ـ عروقی را کاهش می‌دهد.
خواب و فشارخون بالا
بر اساس پژوهش‌های متعدد، وقفه تنفسی در خواب احتمال فشارخون بالا را به‌شدت افزایش می‌دهد. درمان فشارخون بالا از آن رو بسیار مهم است که ارتباط مستقیم بین فشارخون بالا و ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی، مانند حمله قلبی، نارسایی قلبی و سکته، به اثبات رسیده است.
البته ممکن است درمان فشار خون بالا به‌تنهایی کافی نباشد. موفقیت‌آمیز نبودن درمان فشارخون بالا و دیابت اغلب ناشی از عدم درمان آپنه خواب است. فشارخون بالا معمولاً پس از درمان این اختلال خواب بهبود می‌یابد. آگاهی پزشک، از نشأت گرفتن بالا بودن فشارخون از اختلال‌های خوابی مانند وقفه تنفسی در خواب بسیار مهم است.
خواب و بیماری عروق کرونری
افراد مبتلا به وقفه تنفسی در خواب بیش از دیگران در برابر بیماری عروق کرونری قلب آسیب‌پذیر هستند. ارتباط بین این دو با اتکا به دو دلیل زیر توضیح داده می‌شود:
- وقفه تنفسی در خواب احتمال بالا رفتن فشارخون را افزایش می‌دهد که به‌نوبه خود عامل ابتلا به بیماری عروق کرونری قلب محسوب می‌شود.
- رخدادهای هنگام وقوع وقفه تنفسی در خواب فشار مضاعفی را بر قلب تحمیل می‌کند و در نتیجه بیماری شروع‌شده تشدید می‌شود.
بر اساس نتایج پژوهش‌های انجام‌شده، وقفه تنفسی در خواب احتمال مرگ ناشی از بیماری عروق کرونری را افزایش می‌دهد. با درمان وقفه تنفسی در خواب می‌توان احتمال وقوع چنین مرگی را کاهش داد.
خواب و نارسایی احتقانی قلب
آسیب قلبی تأثیرگذار بر توانایی قلب در پمپاژ خون را، نارسایی احتقانی قلب (CHF) گویند. اختلال‌های خواب می‌تواند هم علت و هم معلول نارسایی احتقانی قلب باشد. فشارخون بالا و پایین بودن میزان اکسیژن در اثر آپنه انسدادی خواب باعث آسیب دیدن قلب و در نهایت ابتلا به نارسایی احتقانی قلب می‌شود. عضله قلب نمی‌تواند فشار ناشی از آپنه را تحمل کند. بیمارانی که به دلایل دیگر به CHF مبتلا می‌شوند، با تشدید بیماری در اثر وقفه تنفسی در خواب مواجه می‌شوند. بااین‌حال اگر آپنه درمان شود، عملکرد قلب بیماران مبتلا به CHF نیز بهبود خواهد یافت.
حدود 40 درصد از بیماران مبتلا به CHF از نوعی اختلال خواب به نام “آپنه خواب مرکزی (CSA )” رنج می‌برند. پایین بودن میزان اکسیژن ناشی از این اختلال خواب بسیار خطرناک است و نارسایی قلبی را تشدید می‌کند. از طرفی نارسایی قلبی نیز خود عامل بروز این نوع آپنه محسوب می‌شود. به‌این‌ترتیب چرخه هولناکی شکل می‌گیرد که پی‌آمد آن تضعیف تدریجی عملکرد قلب است.
اثر بیماری قلبی بر خواب
تأثیر بیماری قلبی بر کیفیت خواب به طور غیرمستقیم رخ می‌دهد. افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب عموماً مشکلاتی در خواب دارند و شب‌ها به مدت طولانی بیدار می‌مانند و با کمبود خواب مواجه می‌شوند. در واقع، تنگی نفس ناشی از نارسایی احتقانی قلب منجر به این اختلالات خواب می‌شود. این تنگی نفس به ویژه هنگام دراز کشیدن تشدید می‌شود زیرا خون پاها به قلب بازمی‌گردد و در نتیجه مقدار خونی که وارد قلب می‌شود بیش از ظرفیت پمپاژ قلب است.
افراد مبتلا به مشکلات قلبی بسیار نگران سلامتی خود هستند و عموماً از وقوع سکته قلبی یا حمله قلبی می‌ترسند. این اضطراب باعث می‌شود که شب‌ها به‌سختی بخوابند. به مرور زمان، این کمبود خواب و اختلالات خواب به بی‌خوابی مزمن تبدیل می‌شود.
