منظور از بیماری عروق کرونری (رگ‌های قلب) تنگ شدن یا انسداد رگ یا رگ‌های مسئول خون‌رسانی به عضله‌های قلب است. پلاک‌ها، یعنی کلسترول ته نشین شده در دیواره رگ‌ها، باعث تنگ شدن عروق و در نتیجه ضخیم شدن تدریجی پوشش داخلی رگ‌های قلب می‌شود. این بیماری، موسوم به تصلب شرایین یا آترواسکلروز، معمولاً به آهستگی طی چند سال ایجاد می‌شود.
سندرم‌های کرونری حاد
- آنژین ناپایدار
- سکته قلبی بدون بالا رفتن قطعه NSTEMI) ST)
- سکته قلبی با بالا رفتن قطعه STEMI) ST)
ایسکمی
بروز گرفتگی عضله قلب به عنوان ایسکمی شناخته می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که عروق کرونری به حدی تنگ شوند که نمی‌توانند به اندازه کافی خون حاوی اکسیژن به قلب تامین کنند و در نتیجه باعث کمبود شدید اکسیژن در عضله قلب می‌شود. عموماً ایسکمی به دلیل نیاز فوری و شدید قلب به اکسیژن رخ می‌دهد و اغلب هنگام فعالیت بدنی سنگین، خوردن، تجبه هیجان یا استرس، تغییر ناگهانی دما و قرار گرفتن در محیط سرد رخ می‌دهد.
چنانچه ایسکمی در زمانی کمتر از 10 دقیقه با استراحت یا مصرف دارو تسکین یابد، بیمار احتمالاً از “بیماری پایدار عروق کرونری” یا “آنژین پایدار” رنج می‌برد. بیماری عروق کرونری به تدریج آن قدر پیشرفت می‌کند که بیمار حتی در زمان استراحت نیز دچار ایسکمی می‌شود.
آیا مستعد ابتلا به بیماری عروق کرونری قلب هستید؟
- عامل‌های خطر اصلی
- بالا بودن میزان کلسترول خون
- بالا بودن فشار خون
- استعمال دخانیات
- مقاومت به انسولین
- دیابت
- اضافه وزن یا چاقی
- سندرم متابولیک
- بی‌تحرکی
- رژیم غذایی ناسالم
- کهولت سن
- سابقه ابتلا اعضا خانواده به بیماری کرونری قلب در دوران جوانی
بروز عامل‌های خطر
بالا بودن پروتئین، موسوم به پروتئین واکنشی سی در خون، احتمال ابتلا به بیماری عروق کرونری را افزایش می‌دهد. سطوح بالای این پروتئین نشانه التهاب خونی است و این التهاب، واکنش بدن به عفونت یا آسیب دیدگی محسوب می‌شود. آسیب دیدن دیواره‌های داخلی رگ‌ها، به التهاب دامن می‌زند و رشد پلاک را به دنبال دارد. همچنین بالا بودن تری گلیسیرید خون افراد، به ویژه بانوان را مستعد ابتلا به بیماری عروق کرونری می‌سازد. لازم به ذکر است که تری گلیسرید نوعی چربی است.
دیگر عامل‌های خطر مرتبط با بیماری عروق کرونری قلب
- وقفه تنفسی (آپنه) خواب: آپنه خواب، اختلالی شایع است که بیمار به موجب آن، هنگام خواب یک یا دو وقفه تنفسی را تجربه می‌کند یا نفس‌هایش سطحی می‌شود.
- مسمومیت حاملگی: این عارضه در زمان بارداری رخ می‌دهد و دو نشانه اصلی آن فشار خون بالا و وجود پروتئین بیش از اندازه در ادرار است.
علائم بیماری عروق کرونری
آنژین صدری یا درد قفسه سینه، متداول‌ترین علامت این بیماری است. آنژین را می‌توان به صورت سنگینی، فشار، درد، سوزش، بی‌حسی یا احساس سیری توصیف کرد. این ناراحتی، گاهی با سوءهاضمه یا سوزش سر دل اشتباه گرفته می‌شود. آنژین معمولاً در قفسه سینه احساس می‌شود، هر چند گاهی در فک، پشت، گردن، بازوها یا شانه چپ نیز حس می‌شود.
بیماری عروق کرونری ممکن است با علائم دیگری نیز همراه باشد که به شماری از آن‌ها اشاره می‌شود:
- تنگی نفس
- تپش قلب (تپش قلب نامنظم، ایست موقتی قلب یا احساس بالا پایین رفتن قلب)
- سریع‌تر شدن تپش قلب
- ضعف یا سرگیجه
- حالت تهوع
- تعریق
علل
پژوهش‌ها، بیانگر این نکته است که بیماری عروق کرونری قلب، هنگامی بروز می‌یابد که عامل‌های معینی به لایه‌های داخلی رگ‌های قلب آسیب بزند، شماری از این عامل‌های خطر عبارت‌اند از:
- استعمال دخانیات
- بالا بودن چربی‌های خاص و کلسترول خون
- بالا بودن فشار خون
- بالا بودن قند خون به دلیل مقاومت انسولینی یا دیابت
- التهاب رگ‌های خونی
عوارض
بیماری عروق کرونری می‌تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
درمان
درمان بیماری عروق کرونری، کاهش عامل‌های خطر، تجویز دارو، انجام عمل‌های جراحی و یا تهاجمی و مراجعه منظم به پزشک را شامل می‌شود. درمان بیماری عروق کرونری برای کاهش احتمال بروز سکته قلبی یا مغزی ضرورت دارد.
کاهش عامل‌های خطر
بیمار، برای کاهش عامل‌های خطر باید با مشورت پزشک، سبک زندگی خود را تغییر دهد؛ برای مثال دخانیات را ترک کند، رژیم غذایی سالم با کلسترول کمتر داشته باشد، فشار خون را کنترل کند و قند خون را در صورت ابتلا به دیابت مدیریت کند، میزان فعالیت یا ورزش خود را با هدف رسیدن به وزن سالم و حفظ آن افزایش دهد و استرس کمتری داشته باشد. البته پیش از شروع هر برنامه ورزشی باید با پزشک معالج مشورت کرد.
مصرف دارو طبق تجویز پزشک
اگر تغییر سبک زندگی، تأثیر چندانی در کنترل ناراحتی قلبی نداشت، دارو برای درمان عامل‌های خطر معینی مانند فشار خون یا کلسترول بالا تجویز می‌شود. پزشک بهترین دارو را با توجه به نیازهای فردی، ابتلا به عارضه‌های دیگر و ناراحتی خاص قلبی تجویز می‌کند.
دارو
داروهای گوناگونی برای درمان بیماری عروق کرونری تجویز می‌شود که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- داروهای تعدیل کننده کلسترول: این داروها به دلیل کاهش دادن میزان کلسترول خون، به ویژه لیپوپروتئین با تراکم پایین (LDL یا کلسترول “بد”)، ماده اولیه و لازم ته نشین شونده در عروق کرونری را کم می‌کند.
- آسپرین: آسپرین نیز با کاهش احتمال لخته شدن، به پیشگیری از انسداد عروق کرونری کمک می‌کند.
- بازدارنده‌های بتا: این داروها با آهسته کردن ضربان قلب و پایین آوردن فشار خون، نیاز قلب به اکسیژن را کاهش می‌دهند.
- نیتروگلیسیرین: باندها، اسپری‌ها یا قرص‌های نیتروگلیسیرین، درد قفسه سینه را به دلیل گشاد کردن موقتی رگ‌های قلب و کاهش نیاز قلب به اکسیژن تسکین می‌دهند.
- بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتنسین (ACE) و بلوک کننده‌های گیرنده‌های آنژیوتنسین ARBs) II): این داروهای مشابه نیز با پایین آوردن فشار خون از پیشرفت بیماری عروق کرونری جلوگیری می‌کنند.
عمل‌های مداخله‌ای
- آنژیوپلاستی با استفاده از بالون (PTCA)
- قرار دادن استنت یا استنت DES
- جراحی بای پس قلب یا پیوند عروق قلبی (CABG)
پزشک، در صورت کارآمد نبودن این درمان‌های سنتی، بهره‌گیری از درمان‌های جدیدتری مانند دستگاه فشارنده متناوب خارجی (EECP) را پیشنهاد می‌دهد.
پیشگیری یا به تاخیر انداختن بیماری عروق کرونری قلب
می‌توان با رعایت نکات زیر، عامل‌های خطر بیماری عروق کرونری قلب را کنترل کرد و از ابتلا به آن پیشگیری نمود یا دست کم بروز آن را به تاخیر افکند:
- گنجاندن غذاهای سالم و مفید برای قلب در رژیم غذایی
- حفظ وزن در حد ایده‌آل
- مدیریت استرس
- فعالیت بدنی مناسب
- ترک دخانیات
زندگی با بیماری عروق کرونری قلب
بیماری عروق کرونری می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد. اما اگر بیمار توصیه‌های پزشک را به کار بندد و عادت‌های زندگی سالم اختیار کند، می‌تواند احتمال بروز موارد زیر را کاهش دهد یا کاملاً از آن‌ها پیشگیری کند:
- مرگ ناگهانی به دلیل ناراحتی‌های قلبی
- سکته قلبی و آسیب دیدن عضله‌های قلبی
- آسیب دیدن قلب به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی
- ابتلا به آریتمی (غیرطبیعی بودن ریتم قلب)
مراقبت مداوم
مصرف داروها و تغییر سبک زندگی می‌توانند به کنترل بیماری عروق کرونری کمک کنند. اقداماتی مانند رعایت یک رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت بدنی، حفظ وزن مناسب، قطع دخانیات و مدیریت استرس از میان اقدامات مفید و ضروری هستند. همچنین، بیمار باید تحت نظارت پزشک خود قرار گیرد تا فشار خون خود را کنترل کرده و سطح قند و کلسترول خون خود را مدیریت کند.
مشکل‌های عاطفی و حمایت از بیمار
بیمار باید احساسات خود را با تیم معالج در میان بگذارد و از توصیه‌های مشاور تخصصی بهره‌مند شود. پزشک در صورت افسردگی شدید بیمار، دارو یا درمان‌های دیگری را برای بهبود کیفیت زندگی تجویز خواهد کرد.
