سی‌تی‌اسکن قلب، مقطع‌نگاری رایانه‌ای قلب، آزمایشی بدون درد است که در آن از دستگاه پرتونگاری، اشعه ایکس، برای به دست آوردن تصاویری واضح و دارای جزئیات از قلب استفاده می‌شود تا بتوان به کمک آن‌ها مشکلات قلب را تشخیص داد. دستگاه پرتونگاری در طول سی‌تی‌اسکن قلب به شیوه‌ای دورانی اطراف بدن حرکت میکند و از هر بخش از قلب عکس می‌گیرد. سپس این تصاویر به کمک رایانه کنار یکدیگر قرار داده می‌شود تا تصویری سه‌بعدی از تمام قلب به دست آید.
آمادگی پیش از سی‌تی‌اسکن قلب
پزشک توصیه‌های لازم را برای آمادگی پیش از سی‌تی‌اسکن قلب ارائه می‌دهد و از بیمار می‌خواهد از ۴ ساعت قبل از اسکن، از غذا خوردن و مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کند. در مجموع بیماران معمولاً اجازه دارند پیش از اسکن آب بنوشند.
بیمارانی که داروهای مخصوص دیابت مصرف می‌کنند، باید در مورد تغییر لازم در نحوه مصرف داروها در روز سی‌تی‌اسکن با پزشک مشورت کنند.
پزشک حتماً باید از موارد زیر آگاهی داشته باشد:
- باردار بودن یا احتمال باردار بودن
- ابتلا به آسم یا بیماری‌های کلیوی یا حساسیت به داروها، ید یا صدف
متخصص از بیمار می‌خواهد تا لباس‌های از کمر به بالا را با گان مخصوص بیمارستان عوض کند و تمام جواهرات و زیورآلات اطراف گردن یا قفسه سینه را درآورد. چنانچه بیمار به آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) یا نارسایی قلبی مبتلا نباشد، پزشک دارویی را برای آهسته کردن ضربان قلب به وی خواهد داد. آهسته‌تر بودن ضربان قلب باعث می‌شود تصاویر بهتر و واضح‌تری از قلب به دست آید. این دارو به‌صورت خوراکی یا تزریق در رگ ارائه می‌شود.
شیوه انجام سی‌تی‌اسکن قلب
سی‌تی‌اسکن قلب باید تحت نظر پزشک مجرب در بیمارستان یا مطب مجهز انجام شود.
پزشک گاهی در طول سی‌تی‌اسکن از ماده حاجب (رنگی) بر پایه ید استفاده میکند؛ چنانچه این ماده مورداستفاده قرار گیرد، سوزنی متصل به سرم وارد رگ دست یا بازو می‌شود و ماده حاجب از راه سرم وارد بدن می‌شود. بیمار در اثر ورود این محلول به بدن ممکن است، احساس گرما کند. دلیل تزریق این ماده، واضح‌تر دیده شدن رگ‌های خونی در تصاویر اسکن می‌باشد.
متخصص مسئول انجام سی‌تی‌اسکن اطراف قفسه سینه را تمیز میکند و پدهای چسبی به نام الکترود را به بدن می‌چسباند که به دستگاه نوار قلب (الکتروکاردیوگرام) متصل هستند. این دستگاه فعالیت الکتریکی قلب را در طول اسکن ثبت میکند.
دستگاه سی‌تی‌اسکن دستگاه بزرگی است که لوله توخالی مدوری در میانه آن قرار دارد. بیمار به پشت، روی تختی کشویی با امکان حرکت رو به بالا و پایین دراز می‌کشد. سپس تخت وارد دستگاهی تونل مانند می‌شود.
تخت به آهستگی وارد دهانه دستگاه می‌شود. لوله پرتونگاری (اشعه ایکس) درون اسکنر اطراف بدن حرکت میکند و از بخش‌های مختلف قلب عکس می‌گیرد، سپس این عکس‌ها با استفاده از رایانه در کنار یکدیگر قرار داده می‌شود تا تصویری سه‌بعدی از کل قلب ایجاد شود.
متخصصی که دستگاه اسکن را از بیرون اتاق کنترل میکند، بیمار را از پشت شیشه می‌بیند و از طریق بلندگو با وی صحبت میکند. حرکت دادن بدن باعث محو شدن تصاویر و کاهش وضوح آن‌ها می‌شود، بنابراین از بیمار خواسته می‌شود تا بی‌حرکت دراز بکشد و در زمان گرفته شدن هر تصویر برای چند ثانیه نفس نکشد.
سی‌تی‌اسکن قلب معمولاً ۱۵ دقیقه طول می‌کشد، گاهی اوقات با توجه به زمان آماده شدن بیمار و اثرگذاری داروی آهسته کننده ضربان قلب بیش از یک ساعت طول می‌کشد.
انتظار پس از سی‌تی‌اسکن قلب
بیمار پس از اسکن قلب می‌تواند فعالیت‌های معمول روزانه خود را ازسر بگیرد. پزشک دارای تجربه در این زمینه گزارش سی‌تی‌اسکن را برای متخصص قلب آماده میکند.
چه مواردی در سی‌تی‌اسکن قلب مشخص می‌شود
تصاویر اشعه ایکس متعددی در طول سی‌تی‌اسکن گرفته می‌شود که با بهره‌گیری از رایانه در کنار یکدیگر قرار داده می‌شود تا تصویری سه‌بعدی از تمام قلب به دست آید. داخل قلب و ساختارهای پیرامون آن در تصویر نهایی دیده می‌شود.
سی‌تی‌اسکن قلب
پزشکان از تصویر سی‌تی‌اسکن قلب برای تشخیص یا ارزیابی موارد زیر استفاده می‌کنند:
- بیماری عروق کرونری قلب (CHD). ماده حاجب گاهی در زمان اسکن قلب مورداستفاده قرار می‌گیرد تا تنگ یا مسدود شدن عروق کرونری مشخص شود. در صورتی‌که ماده رنگی سی تی اسکن تزریق شود، این آزمایش، آنژیوگرافی کرونری یا CTA (سی تی آنژیوگرافی) نامیده می‌شود.
- رسوب کلسیم در دیواره‌های عروق کرونری. این نوع سی‌تی‌اسکن را اسکن کلسیم کرونری می‌نامند. توجه داشته باشید که رسوب کلسیم در عروق کرونری قلب ممکن است نشانه اولیه ابتلا به بیماری عروق کرونری قلب باشد.
- مشکلات شریان آئورت. در سی‌تی‌اسکن قلب دو مشکل جدی آئورت، یعنی آنوریسم (اتساع عروقی) و پارگی (دایسکشن) آئورت، مشخص می‌شود.
- آمبولی ریه (PE). انسداد ناگهانی شریان ریه را آمبولی ریه گویند که معمولاً ناشی از لخته شدن خون است.
- مشکلات رگ‌های ریوی
- مشکلات مربوط به عملکرد قلب و دریچه‌های قلب
- بیماری غشاء خارجی قلب
- نتایج عمل بای‌پس عروق کرونری قلب (CABG).
پزشک گاهی قبل یا بعد از دیگر عمل‌های قلب، مانند همسان‌سازی مجدد قلب یا عمل قلب باز، نیز دستور انجام سی‌تی‌اسکن قلب می‌دهد. پزشک با توجه به تصاویر سی‌تی‌اسکن قلب، می‌تواند ناحیه‌هایی از قلب یا رگ‌های خونی نیازمند عمل را با دقت بیشتری مشخص کند. به‌علاوه اسکن برای بررسی وضعیت قلب پس از عمل نیز مفید است.
ازآنجایی‌که قلب ارگانی متحرک است، نوع سریع دستگاه سی‌تی‌اسکن، موسوم به مقطع‌نگار رایانه‌ای با آشکارسازهای چند ردیفی (MDCT)، برای به دست آوردن تصاویری با کیفیت بالا از قلب به‌کاربرده می‌شود. این دستگاه برای تشخیص رسوب کلسیم در عروق کرونری نیز کاربرد دارد.
گونه‌ای دیگر از دستگاه سی‌تی‌اسکن مقطع‌نگار رایانه‌ای، پرتو الکترونی (EBCT) نام دارد که از آن نیز برای تشخیص کلسیم موجود در عروق کرونری استفاده می‌شود.
عوارض و خطرهای احتمالی سی‌تی‌اسکن قلب
در سی‌تی‌اسکن قلب اشعه، البته به میزان اندک به‌کاربرده می‌شود. میزان تشعشع به نوع سی‌تی‌اسکن بستگی دارد و تقریباً هم‌اندازه تابشی است که به‌طور طبیعی ظرف ۱ تا ۵ سال دریافت می‌کنیم.
احتمال اندکی وجود دارد که سی‌تی‌اسکن قلب به دلیل اشعه به‌کاربرده شده منجر به سرطان شود. احتمال ابتلا به سرطان در بیماران زیر ۴۰ سال بیشتر است. البته با بهره‌گیری از روش‌های جدید سی‌تی‌اسکن قلب میزان اشعه مورداستفاده کاهش قابل‌توجهی یافته است.
سی‌تی‌اسکن قلب بدون درد است. تزریق ماده حاجب موجب بروز اثرهای جانبی، مانند احساس خارش یا حساسیت، در برخی بیماران می‌شود. این اثرهای جانبی معمولاً موقتی هستند و نیازی به مصرف دارو نیست.
چنانچه بیمار برای تسکین علائم نیاز به دارو داشته باشد، پزشک برای جلوگیری و متوقف ساختن واکنش‌های آلرژیک، آنتی‌هیستامین تجویز میکند.
حساسیت شدید به ماده حاجب نیز به‌ندرت بروز می‌یابد و باعث مشکلات تنفسی می‌شود. پزشک برای رفع این حساسیت داروهای خاصی تجویز میکند.
بیماران مبتلا به آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه یا نارسایی قلبی، چنانچه برای آهسته شدن ضربان قلب مسدودکننده‌های بتا دریافت کنند، گاهی در طول سی‌تی‌اسکن قلب دچار مشکلات تنفسی می‌شوند.
