تجمع غیرطبیعی مایع در مفصل مچ پا، پا و ساق پا می‌تواند باعث تورم گردد. این تجمع مایع و تورم،”ادم” نامیده میشود. درواقع ادم پاسخ عمومی بدن به یک صدمه یا التهاب است. ادم ممکن است به یک بخش کوچک از بدن محدود شود و یا کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. داروها، عفونت، حاملگی، و بسیاری از عوارض و بیماری‌ها می‌توانند موجب بروز ادم گردند. نشت رگهای خونی کوچک، موجب نفوذ مایع به بافتهای مجاور میشود. هنگامی‌که این مایع اضافی تجمع می‌یابد، باعث تورم بافت و درنتیجه “ادم” می‌گردد.
تورم پاها می‌تواند هر قسمتی از پا از قبیل ران، ساق و مچ و قسمت انگشتان پا را درگیر کند. این اختلال می‌تواند به علت تجمع مایع در بافتهای بدن به وجود بیاید یا آنکه به دنبال التهاب ناشی از آسیب دیدگی یا بیماری مفاصل و بافتهای بدن ایجاد گردد. دلایل زیادی برای بروز تورم در پاها وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از ایستادن به مدت طولانی، کشیدگی پا یا شکستگی استخوان که در صورت بروز تورم باید فوراً به پزشک مراجعه کرد. این امر در مواردی که تورم پا با علائم و نشانه‌های دیگری از قبیل درد قفسه سینه یا اختلال در تنفس همراه شود کاملاً ضروری خواهد بود تا اقدامات درمانی لازم انجام شود. اگرچه تورم در پاها معمولاً یک اختلال بی خطر است برخی از بیماری‌ها که باعث بروز ادم میشوند کاملا جدی هستند و می‌توانند نشان دهنده یک مشکل قلبی یا تشکیل لخته خون در پا باشند.
علت ورم پا در بیماری‌های قلبی (نارسایی احتقانی قلب)
وقتی‌که قلب ضعیف میشود و به‌طور مؤثر عمل پمپاژ خون را انجام نمی‌دهد، مایعات به‌آرامی تجمع می‌یابند و موجب ادم پا می‌گردد. اگر تجمع مایع به‌سرعت رخ دهد، می‌تواند موجب تجمع مایع در ریه‌ها گردد (ادم ریوی). نارسایی قلبی نیز می‌تواند باعث تورم در شکم شود. گاهی اوقات نارسایی قلبی می‌تواند باعث تجمع مایع در ریه‌ها (ادم ریوی) و نهایتاً منجر به تنگی نفس شود.
وقتی بطن چپ قلب نارسا و ضعیف است، مایعات در ریه‌ها تجمع می‌یابد و باعث سختی تنفس میشود. همچنین، هنگام فعالیت و درازکشیدن احساس تنگی نفس میشود.
وقتی بطن راست قلب نارسا و ضعیف است، مایعات در پاها و ساق پاها تجمع می‌یابد و تورم پا را ایجاد میکند. اگر با انگشت بر روی پای متورم فشار داده شود، جای انگشت باقی می‌ماند. ادم غیر گوده‌گذار به دلیل نارسایی قلبی ایجاد نمی‌شود.
با بدتر شدن نارسایی قلب در بطن راست، بخش فوقانی پاها متورم میشود و در نهایت مایعات اضافی در شکم تجمع می‌یابد و ممکن است منجر به ایست قلبی شود. همچنین، افزایش وزن نیز همراه با احتباس مایعات است، که می‌تواند نشان‌دهنده مقدار مایع تجمع یافته در شکم باشد.
شما به‌احتمال‌زیاد در انتهای روز متوجه تورم در پا و ورم مچ پا ی خود می‌شوید، زیرا نیروی گرانش، مقدار و فشارخون در رگهای اندام تحتانی را افزایش می‌دهد. مدتی دراز کشیدن و استراحت کردن معمولاً این تورم را کاهش می‌دهد.
اگر متوجه افزایش تورم در پا و مچ پای خود شدید که به‌تدریج بدتر میشود، باید به پزشک خود اطلاع دهید. معمولاً تنظیم درمان دیورتیک (ادرارآور) برای کاهش این مشکل کافی است.
سایر علت‌های ادم
تورم پا و مچ پا همچنین زمانی رخ می‌دهد که فرد:
- دچار اضافه‌وزن است.
- دارای یک لخته خون در پا است.
- مسن است.
- دچار عفونت پا است.
- شریان‌های پا نمی‌تواند به‌درستی خون را به قلب بازگرداند.
آسیب یا جراحی قبلی مربوط به ساق، مچ یا پاها نیز می‌تواند باعث ورم پا ها گردد. همچنین تورم پس از جراحی لگن (به‌ویژه در موارد سرطان) ممکن است رخ دهد.
تورم در بخشی از سیکل قاعدگی زنان یا در زنانی که استروژن مصرف می‌کنند، ممکن است بروز کند. بسیاری از زنان در دوران بارداری، مقداری ورم پا در بارداری را تجربه می‌کنند. تورم شدیدتر در دوران بارداری ممکن است نشانه پره اکلامپسی باشد، که یک بیماری جدی و شامل فشارخون بالا و تورم است.
تورم پاها ممکن است نشانه‌ای از نارسایی کلیه یا نارسایی کبد باشد. در این شرایط، مقدار بیش‌ازحد مایع در بدن تجمع می‌یابد.
برخی از داروها نیز ممکن است باعث تورم پاهای شما گردد. برخی از آنها عبارت‌اند از:
- داروهای ضدافسردگی، ازجمله مهارکننده‌های MAO و سه حلقه‌ای‌ها.
- داروهای ضد فشارخون، به نام مسدودکننده‌های کانال کلسیمی.
- هورمون‌ها، ازجمله استروژن (موجود در قرص‌های ضدبارداری و یا درمان جایگزینی هورمونی) و تستوسترون.
- استروئیدها
مراقبت‌های خانگی
برخی از اقداماتی که ممکن است به کاهش تورم کمک کند، عبارت‌اند از:
- درحالی‌که دراز کشیده‌اید، پاهای خود بر روی بالش قرار دهید، تا پاها بالاتر از قلب شما قرار گیرند.
- تمرینات ورزشی برای پاهای خود انجام دهید. این تمرینات، به پمپ مایع از پاها به قلب شما کمک میکند.
- از یک رژیم غذایی کم‌نمک پیروی کنید، تا به‌تدریج تجمع مایع و تورم کاهش یابد.
- جوراب ساق بلند (ساپورت) بپوشید. (می‌توانید از بسیاری از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی تهیه کنید).
- در هنگام مسافرت، گاهی با ایستادن و قدم زدن، استراحت کنید.
- از پوشیدن لباس‌های تنگ و یا بستن بند جوراب در اطراف ران خود، اجتناب کنید.
- در صورت لزوم، وزن خود را کاهش دهید.
هرگز بدون مشورت با پزشک خود، مصرف هرگونه دارو را که گمان میکنید ممکن است باعث تورم شود، متوقف نکنید.
چه زمانی باید به یک مرکز پزشکی تخصصی مراجعه کنید؟
با اورژانس115 تماس بگیرید، در صورت:
- احساس تنگی نفس.
- احساس درد قفسه سینه به‌خصوص اگر مانند احساس فشار یا تنگی سینه باشد.
در صورت موارد زیر، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید:
- اگر مبتلا به بیماری قلبی و یا بیماری‌های کلیوی هستید و تورم شما در حال افزایش است.
- اگر سابقه بیماری کبدی دارید و در حال حاضر پاها یا شکم شما متورم است.
- اگر پای متورم شما به رنگ قرمز، گرم و حساس به لمس است.
- اگر تب دارید.
- اگر باردار هستید و تورم بیش از مقدار معمول دارید، یا دچار یک افزایش ناگهانی در تورم شده‌اید.
همچنین اگر اقدامات خود‌مراقبتی، به کاهش تورم کمک نمی‌کند یا تورم شما بدتر میشود، به پزشک خود مراجعه کنید.
تست‌های تشخیصی ورم پا در بیماران قلبی
روش‌های تشخیصی برای ورم روی پا در بیماران قلبی ریوی شامل موارد زیر می باشد:
آزمایش‌های خون مانند شمارش گلبولی خون (CBC) یا بیوشیمی خون
از آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد کلیه و تیروئید و همچنین سطح کلسترول خون و بررسی آنمی استفاده میشود. آنمی یک نوع بیماری خونی است و زمانی به وجود می‌‌آید که هموگلوبین کافی در خون فرد وجود نداشته باشد. هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و به خون کمک میکند اکسیژن را به تمام نقاط بدن برساند.
عکس برداری توسط اشعه ایکس از قفسه سینه و یا اندام‌های تحتانی
عکس برداری توسط اشعه ایکس از قفسه سینه می‌تواند اطلاعاتی را در خصوص اندازه قلب و تجمع مایع در اطراف قلب و ریه در اختیار پزشک قرار دهد.
نوار قلب
نوار قلب یک نوع سونوگرافی است که به بررسی حرکات، ساختار و عملکرد قلب می‌پردازد.
- از کسر تخلیه ای (EF) برای اندازه پمپاژ صحیح خون توسط قلب استفاده میشود و هریک از ضربان قلب نشان می‌دهد که آیا نارسایی سیستولیک یا نارسایی قلبی یا اختلال در عملکرد بطن‌ها وجود دارد یا خیر. پزشک با شما در خصوص وجود هر گونه اختلالی در قلب صحبت خواهد کرد.
- نوار قلب یا الکتروکاردیوگرافی روشی است که به ثبت پالس‌های الکتریکی قلب می‌پردازد.
- سونداژ قلبی یک روش تهاجمی است که به پزشک کمک میکند به این نتیجه برسد که آیا بیماری عروق کرونری عامل نارسایی احتقانی قلب است یا خیر.
- آزمایش هایی چون آزمایش ادرار، سونوگرافی داپلر از وریدهای پا و تست استرس نیز ممکن است از بیمار برای تشخیص علت ورم پای چپ در بیماران قلبی از جمله احتقان قلبی گرفته شود.
درمان ورم پای چپ در بیماران قلبی
از آنجایی که ورم پا می تواند به علت برخی از بیماری های قلبی رخ دهد انجام چند کار ساده در پیشگیری از این عارضه مفید است که در این قسمت به آنها اشاره ی مختصری شده است:
جلوگیری از بالا رفتن فشار خون
در بیماری قلبی ترشح هورمون باعث میشود که عروق خونی تنگ یا منقبض شوند و قلب مجبور شود سخت کار کند تا خون را به درون عروقی که تنگ شده است پمپاژ کند به همین دلیل باید فشار خون پایین بماند تا قلب بتواند با کارایی بیشتری و بدون فشار زیاد به پمپاژ کردن خون بپردازد.
بررسی کردن مداوم علائم و نشانه‌ها
هر روز وزن بدن خود را اندازه گیری کنید و به بررسی تورم پاها بپردازید تا بتوانید علائم و نشانه‌های مربوط به احتباس مایعات در بدن خود را تشخیص دهید. در صورتی که متوجه شدید طی مدت چند روز یا چند هفته وزن بدن شما بدون دلیل خاصی افزایش پیدا کرده است یا اینکه تورم پاها زیاد شده است باید فورا به پزشک خود اطلاع دهید.
کنترل میزان مایعات مصرفی
ممکن است پزشک از شما بخواهد میزان مایعاتی که مصرف میکنید و تعداد دفعاتی که به سرویس بهداشتی می‌روید را یادداشت کنید. به خاطر داشته باشید که هر چه شما آب و مایعات بیشتری را وارد عروق خونی خود نمایید قلب شما مجبور است سخت کوش تر شود. محدود کردن میزان مایعات مصرفی به کمتر از دو لیتر در روز در کاهش فشاری که به قلب وارد میشود موثر است و از بروز مجدد علائم و نشانه‌های تورم پا می‌کاهد.
محدود کردن میزان نمک مصرفی
سدیم به طور طبیعی در تعداد زیادی از مواد غذایی مصرفی ما وجود دارد و به عنوان طعم دهنده یا به منظور افزایش ماندگاری یک محصول نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر شما از یک رژیم غذایی کم نمک پیروی میکنید باید از میزان تورم پای شما کاسته شود، بهتر نفس بکشید و دچار احتباس مایعات نشوید.
کنترل افزایش و کاهش وزن در صورت لزوم
با پزشک خود مشورت کنید تا بتوانید وزن ایده آل خود را پیدا کنید یعنی بدانید وزن شما بدون وجود مایعات اضافی در بدن چقدر است. هر روز خود را در یک ساعت مشخص، با یک لباس معین، پس از دفع ادرار و البته قبل از غذا خوردن وزن کنید و همیشه از یک ترازو برای این کار استفاده نمایید. وزن خود را در یک تنظیم یا دفتر یادداشت ثبت کنید. اگر متوجه شدید طی مدت یک هفته دچار افزایش بدون دلیل وزن شده اید حتماً با پزشک خود تماس بگیرید تا پزشک در صورت لزوم به تجویز داروهای مورد نیاز شما بپردازد.
مصرف به موقع داروهای تجویز شده
داروهایی که پزشک برای شما تجویز میکند باعث بهبود توانایی قلب برای پمپاژ خون، کاهش فشار وارده به قلب، کاهش ریسک بروز نارسایی قلبی و جلوگیری از احتباس مایعات یا تورم پا خواهد شد. تعداد زیادی از داروهایی که برای نارسایی قلبی تجویز میشوند باعث کاهش سطح هورمون‌های خطرناک در بدن خواهد شد. این داروها باعث میشوند که عروق شما گشاد شوند یا شل شوند و به این ترتیب از میزان فشار خون کاسته خواهد شد.
گر شما دچار هر گونه نشانه یا علامت جدید شدید یا آنکه علائم و نشانه‌های شما بدتر شده است با دکتر لیلا عسگرپور تماس بگیرید. هرگز منتظر نباشید علائم شما آنقدر شدید شود که به درمان اورژانسی نیاز پیدا کنید.
پیشگیری از ورم پا در بیماران قلبی-ریوی
درمان شما، بر رفع علت تورم تمرکز میکند. پزشک ممکن است برای کاهش تورم، داروهای دیورتیک تجویز کند، هرچند این داروها می‌تواند همراه با عوارض جانبی باشد. برای ورم ساق پا که به یک عارضه پزشکی جدی مربوط نباشد، درمان‌های خانگی باید قبل از درمان دارویی، اعمال گردد.
برای کاهش ریسک بروز تورم پا و مچ در افرادی که بیماری قلبی دارند و اقدامات زیر انجام شود:
- اجتناب از استعمال دخانیات یا جویدن تنباکو
- کنترل فشار خون بالا و قند خون بالا و چربی خون بالا
- انجام عمل جراحی و سایر روش‌های پیشنهادی برای درمان نارسایی قلبی
- درحالی‌که دراز کشیده‌اید، پاهای خود بر روی بالش قرار دهید، تا پاها بالاتر از قلب شما قرار گیرند.
- تمرینات ورزشی برای پاهای خود انجام دهید. این تمرینات، به پمپ مایع از پاها به قلب شما کمک میکند.
- جوراب ساق بلند (ساپورت) بپوشید. (می‌توانید از بسیاری از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی تهیه کنید).
- در هنگام مسافرت، گاهی با ایستادن و قدم زدن، استراحت کنید.
- از پوشیدن لباس‌های تنگ و یا بستن بند جوراب در اطراف ران خود، اجتناب کنید.
آیا در صورت داشتن تورم پا به علت بیماری های قلبی باید از خوردن داروی خاصی خودداری کرد ؟
داروهای مختلفی وجود دارد که برای جلوگیری از بروز بیماری‌های قلبی بسیار مفید هستند. این داروها به شرح زیر می‌باشند:
- داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب از قبیل موترین و الوو. برای تسکین درد یا کنترل تب نیز از تیلنون استفاده میشود.
- برخی از داروهای ضد آریتمی
- داروهای مسدود کننده کانال کلسیم در افرادی که دچار نارسایی سیستولیک قلبی هستند.
- مصرف برخی از مکمل‌های خوراکی از قبیل جایگزین نمک و هورمون درمانی
- آنتی اسیدهایی که حاوی سدیم هستند.
- داروی ضد احتقان از قبیل سودافد
اگر شما از هر یک از این داروها استفاده میکنید با پزشک خود درباره آنها مشورت نمایید. همیشه اسم داروهای خود را به خاطر بسپارید و بدانید چرا از آنها استفاده میکنید و دوز مصرفی و تعداد دفعاتی که باید در طول روز مصرف شوند را یادداشت کنید. فهرستی از داروهای خود را تهیه کنید و آنها را با خود نزد پزشک ببرید. هرگز بدون مشورت با پزشک داروهای خود را قطع نکنید. حتی اگر هیچ نشانه و علامتی نداشته باشید داروهای شما باعث میشوند از فشاری که به قلب وارد میشود کاسته شود و قلب می‌تواند بهتر به پمپاژ کردن خون بپردازد.
