بیماری قلبی اصطلاحی کلی است که برای اشاره به طیف وسیعی از عارضه‌های درگیر کننده یک یا چند بخش از قلب به کار برده می‌شود. هر آنچه که به قلب آسیب بزند، اکسیژن‌رسانی قلب را کاهش دهد، کارآمدی این عضله را تحت‌الشعاع قرار بدهد یا توانایی قلب را برای پمپاژ خون کاهش دهد، ارتباط هماهنگ بین قلب، کلیه‌ها و عروق را مختل می‌کند و می‌تواند نه فقط برای قلب، بلکه برای بقیه بدن نیز خطر داشته باشد. بیماری‌های قلبی می‌تواند مادرزادی باشد یا به مرور زمان ایجاد شود.

تشخیص و درمان انواع بیماریهای قلبی و عروقی توسط دکتر لیلا عسگرپور، متخصص قلب در فردیس انجام میشود.

بیماری‌های شایع قلبی

در این بخش با شایع‌ترین بیماری‌های قلبی آشنا می‌شوید.

بیماری کرونری قلب و بیماری شریان کرونری 

بیماری کرونری قلب (CHD) و بیماری شریان کرونری (CAD) شایع‌ترین بیماری‌های قلبی هستند. این بیماری‌ها در دسته‌ بیماری‌های قلبی ـ عروقی (CVD) قرار می‌گیرند؛ شریان‌های قلب و سراسر بدن به مرور زمان و در اثر جمع شدن رسوبات چربی و در نتیجه تشکیل شدن پلاک (آتروزاسکلروز یا تصلب شرایین) تنگ می‌شوند و به این ترتیب بیماری‌های قلبی ـ عروقی بروز می‌یابد. تنگ شدن عروق میزان خونی را که توسط شریان‌ها جابه‌جا می‌شود، به شدت محدود می‌کند، در نتیجه اکسیژن کمتری به بافت‌ها و اندام‌ها از جمله قلب می‌رسد. تنگ شدن یا انسداد شریان‌ها ابتلا به آنژین، حمله قلبی یا سکته مغزی را در پی دارد.

آنژین 

آنژین درد متناوبی است که در قفسه سینه احساس می‌شود و غالباً پی‌آمد نرسیدن خون و اکسیژن کافی به قلب (ایسکمی) است. علائم آنژین صدری معمولاً تا زمانی که بخش اعظم جریان خون در یک ناحیه از قلب از دست نرفته است، بروز نمی‌یابد؛ اما در این زمان بیمار هنگام ورزش و فعالیت بدنی دچار دردی در قفسه سینه می‌شود که شدت و دفعات بروز آن به تدریج بیشتر می‌شود. چنانچه درد قفسه سینه هنگام استراحت یا با حداقل فعالیت بدنی شروع شود، عارضه اصطلاحاً آنژین ناپایدار نامیده می‌شود.

حمله قلبی 

حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد MI) مرگ سلول‌های عضله قلب در اثر انسداد جریان خون در شریان‌های کرونری است که خون اکسیژن‌دار را به سلول‌های قلبی می‌رسانند. بیمار در این حالت ناگهان درد شدیدی را در قفسه سینه احساس می‌کند. شروع حاد درد قفسه سینه که شامل حمله قلبی و آنژین ناپایدار باشد، اصطلاحاً سندرم کرونری حاد گفته می‌شود.

ایست قلبی ناگهانی 

ایست قلبی ناگهانی (SCA) زمانی رخ می‌دهد که ضربان قلب ناگهان و به طور غیرمنتظره متوقف شود. وقتی قلب می‌ایستد، جریان خون در مغز و دیگر اندام‌های حیاتی متوقف می‌شود. چنانچه ایست قلبی ظرف چند دقیقه درمان نشود، معمولاً به مرگ بیمار می‌انجامد.

نارسایی احتقانی قلب (CHF)

چنانچه کارآمدی قلب در پمپاژ خون کاهش یافته باشد یا قلب نتواند حفره‌هایش را کاملاً پر یا خالی کند و تواناییش برای رساندن اکسیژن به دیگر بخش‌های بدن کم شده باشد، با نارسایی احتقانی قلب مواجه هستیم. به این ترتیب ممکن است خون در پاها، دست‌ها، ریه‌ها و کبد رو به بالا برگردد، موجب ورم شود و بیمار را دچار تنگی نفس و خستگی مزمن کند. چنانچه علت نارسایی احتقانی قلب موقتی باشد، عارضه نیز موقتی خواهد بود؛ اما عارضه معمولاً مزمن است و به مرور زمان تشدید می‌شود. خوشبختانه این عارضه با بهره‌گیری از درمان مناسب بهبود می‌یابد.

کاردیومیوپاتی 

کاردیومیوپاتی به ناهنجاری عضله قلب گفته می‌شود:

• کاردیومیوپاتی اتساعی: یک یا چند عدد از حفره‌های قلب متسع یا بزرگ می‌شود.
• کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک: یک یا چند عدد از دیواره‌های قلب ضخیم می‌شود.
• کاردیومیوپاتی محدود کننده:موادی غیرعادی در دیواره‌های قلب انباشته می‌شود که انعطاف‌پذیری دیواره‌های بطنی را کاهش می‌دهد.
• کاردیومیوپاتی ایسکمیک: کاهش جریان خون در قلب
• کاردیومیوپاتی ایدیوپاتیک: بدون علت مشخص

میوکاردیت 

میوکاردیت به التهاب عضله قلب اشاره دارد. میوکاردیت غالباً با شروع ناگهانی نفس تنگی یا ضربان قلب غیرعادی همراه است و می‌تواند به سرعت منجر به نارسایی قلبی شود.

بیماری پریکاردیال 

بیماری پریکاردیال به بیماری کیسه اطراف قلب گفته می‌شود. پریکاردیت یا التهاب برون‌شامه قلب، سایش و در نتیجه درد را در حفره قلب افزایش می‌دهد.

اندوکاردیت

اندوکاردیت به التهاب غشای پوشش دهنده داخل قلب و دریچه‌های قلب گفته می‌شود.

فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی آریتمی یا ضربان قلب نامنظمی است که به لخته شدن خون، سکته مغزی، نارسایی قلبی و دیگر عارضه‌های قلبی دامن می‌زند.

عارضه‌های درگیر کننده دریچه‌های قلبی

عارضه‌های درگیر کننده دریچه‌های قلبی عبارتند از:

• افتادگی یا پرولاپس: بخشی از دریچه قلب از دهلیز بیرون می‌زند و انسداد محکمی را به وجود می‌آورد. در نتیجه با مشکل برگشت خون و افزایش خطر ابتلا به اندوکاردیت مواجه می‌شویم.
• تنگی دریچه قلب: تنگی دریچه قلب، بسته به این که کدام دریچه(ها) درگیر شده باشد، می‌تواند بر سرعت جریان خون نیز اثر بگذارد. تنگی دریچه قلب به سه نوع تنگی دریچه میترال، تنگی دریچه آئورت و تنگی دریچه ریوی تقسیم‌بندی می‌شود.

عامل‌ها یا عارضه‌های بسیاری هستند که می‌توانند منجر به بروز بیماری‌های قلبی شوند؛ از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوء مصرف الکل
• آمیلوئیدوز: آمیلوئیدوز عارضه پیشرونده نادری است که در اثر تولید و رسوب پروتئین‌هایی غیرعادی موسوم به آمیلوئید در اندام‌های مختلفی همچون قلب بروز می‌یابد و به بافت و اندام‌ها آسیب می‌زند.
• مصرف استروئیدهای آنابولیک
• آترواسکلروز (تصلب شرایین): رسوباتی که عمدتاً از لیپیدها (چربی) تشکیل می‌شود، بر روی دیوارۀ شریان‌ها ایجاد می‌شود. در نتیجه شریان‌ها تنگ و سخت می‌شود و جریان خون کاهش می‌یابد.
• بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس
• نقص‌های مادرزادی
• دیابت
• تغذیه، به ویژه تغذیه سرشار از کلسترول و چربی‌های اشباع
• سوءمصرف مواد مخدری مانند کوکائین
• مصرف داروهایی که برای درمان سرطان یا HIV/AIDS تجویز می‌شوند.
• تماس با مواد شیمیایی یا سمی از قبیل جیوه
• فشار خون بالا
• عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی
• تب روماتیسمی: البته این عارضه امروزه نادر است.
• سبک زندگی یکجانشینی و بدون تحرک
• کشیدن سیگار
• اختلال‌های تیروئید: کم‌کاری یا پرکاری تیروئید

نشانه‌ها و علائم

بیماری‌های قلبی ممکن است حاد باشند و به سرعت شروع شوند یا این که مزمن باشند و به مرور زمان بروز یابند. همچنین بیماری‌های قلبی می‌توانند دوره‌ای (رفت و برگشتی)،نسبتاً پایدار یا پیشرونده باشند. ناراحتی‌های قلبی نشانه‌ها و علائم مختلفی را ایجاد می‌کنند که بارها تغییر می‌کنند و یا به تدریج تشدید می‌شوند.

بیماران دچار ناراحتی‌های قلبی مزمن هر از گاه دچار حملاتی با علائم حاد و شدید می‌شوند. علائم ممکن است خود به خود یا با انجام درمان مناسب برطرف شوند؛ بعضی علائم پایدار هستند و حتی زندگی بیمار را به خطر می‌اندازند.

بیماری قلبی در مراحل اولیه نشانه‌های اندک یا مبهمی از قبیل موارد زیر را تولید می‌کند:

• خستگی مزمن
• تنگی نفس
• سرگیجه 
• حالت تهوع

البته مواجهه با این علائم لزوماً بیانگر ابتلا به بیماری قلبی نیست و بسیاری از عارضه‌ها علائم مشابهی را تولید می‌کنند.

نشانه‌ها و علائم، به موازات پیشرفت بیماری تشدید می‌شود و موارد زیر را نیز دربرمی‌گیرد:

• ورم کردن پایین پا، پا و یا شکم
• نامنظم شدن ضربان قلب یا تغییر قدرت انقباض‌های قلب (آریتمی)
• فشار، ناراحتی یا درد قفسه سینه
• احساس درد در فک، پشت، بازو یا شانه چپ
• بزرگ شدن قلب: کشیده شدن یک یا چند عدد از حفره‌های قلب باعث می‌شود که داخل قلب به دلیل افزایش فشار، بزرگتر شود.
• قلب در شرایطی مانند زمان ورزش کردن نمی‌تواند پابه پای نیازهای بدن پیش برود و نیاز تشدید شده بدن را برای دریافت اکسیژن بیشتر تامین کند و پسماندها را پاکسازی کند.
• انقباض نامناسب: حفره‌های قلب همگام با پمپاژ خون، کاملاً پر یا خالی نمی‌شود.
• هیپرتروفی بطنی: حفره‌های قلب در اثر ضخیم‌تر شدن دیواره‌های قلب کوچک می‌شود و در نتیجه انعطاف‌پذیری قلب نیز کاهش می‌یابد.

آزمایش‌های تشخیصی ناراحتی‌های قلبی

آزمایش‌های خون

آزمایش‌های تشخیصی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی به منظور غربالگری افرادی انجام می‌شود که علامتی حاکی از ابتلا به این بیماری‌ها ندارند. ارزیابی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و فاکتورهای سلامتی می‌شود که کارآمدی آنها در تعیین احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی از قبیل سکته مغزی یا حمله قلبی به اثبات رسیده است. فاکتورهای سلامتی شامل سن، سابقۀ خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی، تغذیه، ورزش و فشار خون می‌شود. آزمایش‌های خون زیر به این منظور انجام می‌شود:

• گروه لیپید (LDL-C، HDL-C، کلسترول، تری گلیسیریدها): میزان و نوع لیپیدها (چربی‌های) موجود در خون در این گروه از آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
• hs-CRP: پایین بودن میزان پروتئین واکنشی سی در این آزمایش بررسی می‌شود، که نشانه التهاب ناشی از تصلب شرایین و عارضه‌های دیگر است.
• Lp(a): این آزمایش به منظور بررسی بالا بودن سطح لیپوپروتئین a انجام می‌شود؛ Lp(a) نوع تغییر یافته‌ای از LDL-C است که خطر ابتلا به تصلب شرایین را افزایش می‌دهد. این آزمایش را می‌توان در کنار آزمایش‌های روتین گروه لیپیدها انجام داد تا به این ترتیب اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری در اختیار پزشک قرار بگیرد.

دانشمندان در حال بررسی آزمایش‌های دیگر به عنوان نشانگرهای احتمالی ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند.

تشخیص دادن آسیب قلبی و حمله قلبی

زمانی که بیمار مشکوک به حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد) به اورژانس آورده می‌شود، آزمایش‌های خون و آزمایش‌های تشخیصی دیگری مانند روش‌های تصویربرداری بر روی او انجام می‌شود. هدف از انجام این آزمایش‌ها این است که مشخص شود آیا بیمار واقعاً دچار حمله قلبی شده است یا خیر و این که کدام بخش از قلبش درگیر شده است. ازآنجایی که بعضی درمان‌های حمله قلبی باید به سرعت انجام شود تا آسیب قلب به حداقل برسد، تشخیص عارضه باید به سرعت تایید شود.

آزمایش‌هایی نیز برای بررسی وجود پروتئین‌هایی انجام می‌شود که هنگام آسیب دیدن سلول‌های عضلانی آزاد می‌شوند؛ این پروتئین‌ها را بیومارکرها یا نشانگرهای زیستی قلبی می‌گویند. پزشکان معمولاً زمانی دستور انجام این آزمایش‌ها را می‌دهند که بیمار علائم سندرم قلبی حاد (ACS)، از قبیل تنگی نفس، حالت تهوع، سرگیجه و احساس درد در قفسه سینه، فک، گردن، شکم یا پشت بدن را داشته باشد یا دچار دردی باشد که در شانه یا بازوها منتشر شود.

آزمایش بیومارکرهای قلب شامل موارد زیر می‌شود:

• تروپونین با حساسیت بالا: آزمایش تروپونین با حساسیت بالا عمدتاً برای تشخیص حمله قلبی و تشخیص افتراقی عارضه‌های دیگری انجام می‌شود که نشانه‌ها و علائم مشابه دارند. بالا بودن میزان تروپونین و حتی افزایش اندک آن می‌تواند علامت آسیب دیدن قلب باشد. چنانچه غلظت تروپونین در حد قابل ملاحظه‌ای بالا باشد و به ویژه غلظت آن در آزمایش‌های بعدی که ظرف چند ساعت انجام می‌شود، افزایش یا کاهش یافته باشد، می‌توان نتیجه گرفت که بیمار دچار حمله قلبی یا نوع دیگری از آسیب قلبی شده است. غلظت تروپونین ممکن است سه تا شش ساعت بعد از آسیب دیدن قلب افزایش یابد و ده تا چهارده روز در حد بالا باقی بماند.
• CK-MB: CK و CK-MB زمانی آزمایش‌های اصلی برای تشخیص حمله قلبی و تحت نظر گرفتن بیماران حمله قلبی بودند، اما امروزه عمدتاً جای خود را به آزمایش تروپونین داده‌اند. چنانچه بیمار مشکوک به حمله قلبی باشد و امکان انجام آزمایش تروپونین وجود نداشته باشد، آزمایش CK مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت اگر CK بالا باشد، آزمایش CK-MB به عنوان آزمایش تکمیلی انجام می‌شود تا مشخص شود که آیا این افزایش پی‌آمد آسیب دیدن قلب است یا آسیب اسلکتی عضلانی موجب این افزایش شده است.
• BNP یا NT-proBNP: این مواد در اثر واکنش طبیعی بدن به نارسایی قلبی تولید می‌شوند. بالا بودن میزان BNP، هرچند دلیلی بر تشخیص حمله قلبی نمی‌شود، اما بیانگر افزایش خطر ابتلا به عارضه‌های قلبی در فرد مبتلا به سندرم قلبی حاد است.

آزمایش‌های زیر نیز برای تشخیص دیگر بیماری‌های قلبی انجام می‌شوند:

• BNP: چون قلب هنگام کشیده و بزرگ شدن نیز BNP آزاد می‌کند، غلظت BNP در خون بیمارانی که پاها یا شکمشان ورم کرده است یا دچار تنگی نفس نیز هستند، به منظور کمک به تشخیص نارسایی قلبی اندازه‌گیری می‌شود.
• آنالیز مایع پریکارد: پزشک با توجه به جواب آزمایش آنالیز مایعی که در کیسه اطراف قلب وجود دارد، می‌تواند بگوید که آیا بافت‌های قلب ملتهب شده یا در اثر سانحه یا عفونت آسیب دیده است. همچنین در این آزمایش مشخص می‌شود که آیا نارسایی احتقانی قلبی دلیل جمع شدن مایع دور قلب است یا خیر.
• کشت خون: کشت خون به منظور تشخیص عفونت قلب (اندوکاردیت) انجام می‌شود.

آزمایش‌های عمومی‌تری که با هدف تشخیص ناراحتی‌های قلبی انجام می‌شوند، عبارتند از:

• hs-CRP: این آزمایش به منظور تعیین پیش‌آگهی عارضه، از جمله احتمال عود ناراحتی‌های قلبی بر روی بیماران مبتلا به سندرم قلبی حاد یا بیماری کرونری پایدار انجام می‌شود.
• گازهای خون: غلظت اکسیژن، دی اکسید کربن و میزان pH خون در این آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
• پنل متابولیک جامع (CMP): این گروه از آزمایش‌ها به منظور ارزیابی عملکرد اندام‌ها انجام می‌شود.
• الکترولیت‌ها: چهار آزمایش با هدف ارزیابی تعادل املاح و مایعات بدن انجام می‌شود.
• شمارش کامل خون (CBC): احتمال ابتلا به کم‌خونی و عفونت در این آزمایش بررسی می‌شود.

روش‌های دیگر ارزیابی ناراحتی‌های قلبی

ارزیابی‌ها و آزمایش‌های دیگری نیز به منظور بررسی درد قفسه سینه و علائم دیگر انجام می‌شوند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی پرونده پزشکی بیمار شامل ارزیابی وجود عامل‌های خطر ابتلا به ناراحتی‌های قلبی از قبیل سن، وزن، دیابت و استعمال دخانیات
• معاینه بالینی
• نوار قلب ( ECG یا EKG): ضربان و فعالیت الکتریکی قلب در این آزمایش بررسی می‌شود.
• اکوکاردیوگرافی: تصویربرداری سونوگرافی قلب

پزشکان با توجه به نتایج آزمایش‌های فوق، ممکن است دستور انجام آزمایش‌های زیر را نیز در صورت لزوم بدهند:

• تست ورزش یا استرس
• رادیوگرافی قفسه سینه
• سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای)
• نوار قلب مستمر یا هولتر مانیتورینگ: نمایشگری که ضربان قلب را در یک بازۀ زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند، به بیمار متصل می‌شود.
• ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) 
• PET (توموگرافی گسیل پوزیترون)
• تصویربرداری هسته‌ای (رادیونوکلئوید)
• کاتترازیسیون قلب: پزشک لوله منعطف نازکی را وارد شریان پا یا بازو می‌کند و آن را به سمت شریان‌های کرونری حرکت می‌دهد تا فشار و جریان خون را در قلب و همچنین وضعیت شریان‌های قلب را بررسی کند. متخصص قلب می‌تواند انسداد شریان را برطرف کند و دستگاهی به نام استنت را برای باز نگه داشتن شریان، داخل آن کار بگذارد.
• آنژیوگرافی عروق کرونری: رادیوگرافی شریان‌ها حین تزریق ماده حاجب انجام می‌شود. این آزمایش که غالباً در زمان کاتترازیسیون قلب انجام می‌شود، به تشخیص CAD کمک می‌کند.
• تست تیلت: این آزمایش بر روی بیماران مبتلا به سنکوپ انجام می‌شود.

درمان

متخصص قلب و عروق روش درمان مناسب را با توجه به نوع عارضه و شدت آن توصیه می‌کند. عارضه‌های حادی مانند حمله قلبی به مداخلۀ پزشکی فوری نیاز دارند تا به این ترتیب آسیب قلبی به حداقل برسد. اما برای درمان عارضه‌های مزمن معمولاً تغییراتی مانند اصلاح تغذیه، کاهش وزن، ورزش (تحت نظر پزشک)، مدیریت استرس و ترک سیگار به بیماران توصیه می‌شود. بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون را نیز باید کنترل کرد تا اثر آنها بر قلب به حداقل برسد. برای درمان نارسایی قلبی غالباً لازم است که بیمار برنامۀ غذایی کم‌نمکی را رعایت کند و داروهای مدر را برای کاهش تجمع مایعات مصرف کند؛ همچنین داروهایی مانند دیگوکسین نیز جهت بهبود عملکرد عضله قلب تجویز می‌شود.

ممکن است مصرف دارو برای مدیریت علائم و کنترل بیماری قلبی ضرورت داشته باشد. انجام عمل جراحی نیز گاهی برای بای‌پس شریان مسدود شده، تعویض دریچه‌های قلب معیوب یا اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادی لازم می‌شود. عفونت نیز با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.

متخصصین به طور مستمر در حال یافتن دستورالعمل‌ها، رویه‌ها و داروهای جدید برای درمان بیماری‌های قلبی هستند. اگر دچار ناراحتی قلبی هستید، از پزشک معالجتان بخواهید که بهترین روش درمان را به شما معرفی کنند.