تنگی دریچه ریوی یک بیماری است که در آن، ناهنجاری یا بدشکلی در دریچه ریوی یا در نزدیکی آن، منجر به تنگ شدن دهانه این دریچه میشود و باعث کاهش سرعت جریان خون میشود. دریچه ریوی بین بطن چپ قلب و سرخرگ ریوی قرار دارد. گاهی اوقات بزرگسالان به عارضه تنگی دریچه پولمونر به عنوان یکی از عوارض برخی بیماریهای دیگر مبتلا میشوند، اما شدت نارسایی دریچه ریوی ممکن است از خفیف و بدون علامت تا شدید باشد. تنگی دریچه ریوی معمولاً به تدریج تشدید نمیشود، اما در موارد متوسط و شدید ممکن است بدتر شود و نیاز به عمل جراحی داشته باشد. خوشبختانه، درمان این عارضه معمولاً موفقیتآمیز است و بیشتر افراد مبتلا به تنگی دریچه قلب به زندگی عادی خود بازمیگردند.
آناتومی دریچه ریوی سالم
دریچه ریوی از سه قطعه بافت نازک به نام لت ساخته شده که شکلی دایرهای ایجاد میکنند. با هر ضربان قلب، دریچه در جهت جریان خون باز میشود – در سرخرگ ریوی و به سمت ریهها ادامه مییابد – سپس این دریچهها بسته شده و از بازگشت خون به بطن راست قلب جلوگیری میکنند.
علت تنگی دریچه ریوی (پولمونری)
تنگی دریچه ریوی معمولاً زمانی اتفاق میافتد که این دریچه در دوران جنینی به درستی شکل نگرفته باشد. نوزادان مبتلا به این بیماری ممکن است به ناهنجاریهای مادرزادی دیگری در قلب نیز مبتلا باشند. علت عدم شکلگیری دریچه ریوی هنوز مشخص نیست. در صورت ابتلا به تنگی دریچه ریوی قلب ممکن است یک یا چند لت معیوب یا بسیار ضخیم باشند یا لتها به درستی از هم جدا نشوند. اگر این اتفاق بیفتد، دریچه به درستی باز نمیشود و گردش جریان خون محدود میشود.
عواملی که احتمال ابتلا به تنگی دریچه ریوی را افزایش میدهند
از آنجا که تنگی دریچه پولمونر معمولاً قبل از تولد اتفاق میافتد، علل شناخته شده زیادی هنوز برای آن شناسایی نشده است ولی برخی بیماریها و فرایندها ممکن است احتمال تنگ شدن دریچه ریوی را در ادامه زندگی افزایش دهند. برخی از این بیماریها و فرایندها عبارتند از:
- سندرم کارسینوئید
- تب روماتیسمی
- سندرم نونان
- تعویض دریچه ریوی
علائم تنگی دریچه ریوی (پولمونری)
علائم و نشانههای نارسایی دریچه ریوی متفاوت است و به میزان گستردگی انسداد ایجاد شده بستگی دارد. افراد مبتلا به تنگی خفیف دریچه ریوی علامتی ندارد. افرادی که تنگی دریچه ریوی آنها بیشتر است غالباً در هنگام ورزش کردن متوجه اولین علائم آن میشوند. برخی علائم تنگی دریچه ریوی قلب عبارتند از:
- سوفل قلبی – یک صدای غیرعادی که با استفاده از استسکوپ شنیده میشود و دلیلان خروشیدن جریان خون است
- احساس خستگی شدید
- تنگی نفس به خصوص در هنگام فعالیت
- درد در قفسه سینه
- از دست دادن هشیاری (غش کردن)
عوارض تنگی دریچه ریوی
تنگی دریچه پولمونر ممکن است با مشکلات زیر همراه باشد:
- عفونت: افراد مبتلا به مشکلات دریچههای قلب مانند نارسایی دریچه ریوی بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به عفونتهای باکتریایی در پوشش داخلی قلب خود دارند (اندوکاردیت عفونی)
- مشکلات پمپاژ قلب: در تنگیهای شدید دریچه ریوی، بطن راست قلب باید خون را با نیروی بیشتری در سرخرگ ریوی پمپاژ کند. عمل پمپاژ بطن راست برای افزایش فشار باعث ضخیم شدن دیواره عضلانی آن میشود (هایپرتروفی بطن راست). در نهایت قلب خشک و ضعیف میشود.
- نارسایی قلبی: اگر بطن راست قادر به پمپاژ خون به صورت اثربخش نباشد، بیمار دچار نارسایی قلبی میشود. در نتیجه پاها و شکم بیمار متورم شده و باعث احساس خستگی شدید و تنگی نفس میشود.
- ضربان نامنظم قلب (آریتمی): افراد مبتلا به تنگی دریچه ریوی بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به اریتمی قلب هستند. آریتمی ناشی از ابتلا به تنگی دریچه ریوی قلب معمولاً یک بیماری مهلک نیست مگر این که این تنگی شدید باشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت که شما یا فرزندتان هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- احساس خستگی شدید
اگر شما به تنگی دریچه ریوی یا هر مشکل قلبی دیگری مبتلا شدهاید باید سریع مورد معاینه و درمان قرار گیرید تا احتمال ابتلا به عوارض و عواقب بعدی کاهش یابد.
آماده شدن برای مراجعه به پزشک
احتمالاً شما نخست به پزشک خانواده یا یک پزشک عمومی مراجعه میکنید وی شما را به یک پزشک متخصص در ارزیابی و درمان بیماریهای قلبی (متخصص قلب) ارجاع میدهد. برخی از اطلاعاتی که باید پیش از مراجعه به متخصص قلب آماده کنید عبارتند از:
چه کاری میتوانید انجام دهید؟
- علائم خود یا فرزندتان را یادداشت کنید، این علائم شامل هر چیزی که بیربط به دلیل مراجعه شما به متخصص قلب به نظر برسد میشود
- اطلاعات شخصی خود را یادداشت کنید، شامل بیماریهای اخیر شما یا استرسهای مهمی که دارید
- لیست داروهایی که مصرف میکنید شامل ویتامینها و مکملهایی که خودتان یا فرزندتان مصرف میکنید
- هر سؤالی که از پزشک دارید را یادداشت کنید
آماده کردن لیست پرسشها به شما کمک میکند از وقت خود نزد پزشک حداکثر استفاده را بکنید. برخی سؤالات اساسی در مورد تنگی دریچه ریوی عبارتند از:
- چه عواملی باعث بروز علائم من و فرزندم میشوند؟
- دلایل احتمالی دیگر چیست؟
- به چه آزمایشهایی نیاز است؟ آیا انجام این آزمایشها نیاز به آمادهسازی دارند؟
- آیا تنگی دریچه ریوی موقتی است یا دائمی؟
- چه اقدامات درمانی میتوان انجام داد و انجام چه اقداماتی توصیه میشوند؟
- خطرات احتمالی ناشی از عملهای بالون ولووالوپلاستی یا عمل جراحی باز قلب چیست؟
- من به بیماریهای قلبی دیگر هم مبتلا هستم. چگونه میتوانم همه این بیماریها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا باید فعالیتهای خود را فرزندم را محدود کنم؟
اگر سؤال دیگری نیز دارید، تردید نکرده و حتماً از پزشک بپرسید.
از پزشک چه انتظاری باید داشته باشم؟
پزشک نیز احتمالاً سؤالاتی از شما میپرسد که برخی از آنها عبارتند از:
- علائم شما از چه موقع شروع شده است؟
- آیا علائم شما دائمی و مستمر است یا به صورت مقطعی و گاهگاه بروز میکنند؟
- آیا علائم شما در هنگام ورزش کردن تشدید میشوند یا در زمانی که استراحت میکنید؟
- چه عواملی باعث تشدید علائم شما میشوند؟
تشخیص تنگی دریچه ریوی (پولمونری)
نارسایی دریچه ریوی معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده میشود اما گاهی اوقات تا مدتها مشخص نمیشود. اگر پزشک حین معاینات و چک آپ های دورهای صدای سوفل قلبی شما را بشنود و احتمال بدهد که شما به تنگی دریچه ریوی مبتلا شدهاید ممکن است دستور انجام آزمایشهای مختلفی را برای تأیید تشخیص بدهد.
- اکوکاردیوگرام (اکو قلب): امواج صوتی از قلب شما عبور داده میشوند و تصاویر متحرکی میسازند که میتوان در صفحه ویدیویی مشاهده کرد. این تست برای بررسی ساختار دریچه ریوی، محل و شدت تنگی آن و اندازه و عملکرد بطن راست به کار برده میشود. پزشکان ممکن است اکوکاردیوگرام سه بعدی نیز انجام دهند.
- الکتروکاردیوگرام: حین انجام این فرایند، پچ هایی که سیم دارند (الکترودها) روی قفسه سینه، مچ دست و مچ پای شما قرار داده میشوند. الکترودها فعالیت الکتریکی را در قلب اندازهگیری کرده و روی یک کاغذ ثبت میکنند. این تست به تعیین ضخیم شدن دیواره عضلانی بطن راست (هایپرتروفی بطن راست) کمک میکند.
- آزمایشهای تصویری دیگر: ام آر آی و سی تی اسکن نیز گاهی اوقات برای تأیید تشخیص ابتلا به تنگی دریچه ریوی به کار برده میشوند.
- کاتتریزاسیون قلبی: حین انجام این فرایند، پزشک یک لوله باریک و انعطافپذیر (کاتتر) را وارد سرخرگ یا سیاهرگ کشاله ران شما میکند و آن را به سمت قلب و عروق خونی هدایت میکند. رنگی در کاتتر تزریق میشود که باعث میشود عروق شما در عکسهای گرفته شده به وسیله اشعه ایکس مشخص شوند. پزشک همچنین از کاتتریزاسیون قلب برای اندازهگیری فشار خون در بطن قلب و عروق خونی نیز استفاده میکند. پزشکان معمولاً این آزمایش را فقط در صورتی انجام میدهند که احتمال نیاز شما یا کودک به بالون ولووالوپلاستی بالا باشد. این عمل را میتوان به طور همزمان با کاتتریزاسیون قلبی نیز انجام داد.
درمان تنگی دریچه ریوی (پولمونری)
تنگی دریچه ریوی خفیف، متوسط و شدید است که توسط میزان تفاوت فشار خون بین بطن راست و سرخرگ ریوی اندازهگیری و دستهبندی میشود. تنگی خفیف دریچه ریوی علامتی ندارد و معمولاً نیازی به درمان ندارد، چک آپ های دورهای کافی است. بسته به شدت انسداد، در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به بالون ولوولوپلاستی یا انجام جرحی قلب باز باشد.
بالون ولوولوپلاستی
با استفاده از یک لوله کاتتری که از سیاهرگ پا به سمت قلب هدایت میشود، یک بالون خالی از حفره تنگ شده دریچه ریوی عبور داده میشود. سپس این بالون باد شده و دریچه تنگ شده را باز میکند تا جریان خون افزایش یابد و در نهایت بالون خارج میشود. عوارض شایع استفاده از بالون ولوولوپلاستی شامل نشت خون به سمت پشت دریچه ریوی میشود. همچنین احتمال خونریزی، عفونت یا لخته شدن خون نیز در این عمل همانند عملهای جراحی دیگر وجود دارد.
عمل جراحی قلب باز
وقتی نخواهید از بالون ولووالوپلاستی استفاده کنید ممکن است نیاز به انجام عمل قلب باز باشد. حین انجام این عمل جراحی، پزشک سرخرگ ریوی یا دریچه ریوی را ترمیم کرده یا دریچه را با یک دریچه مصنوعی عوض میکند. ترمیم نقصهای مادرزادی دیگر قلب را نیز میتوان حین انجام این عمل جراحیترمیم کرد. احتمال ضعیف خونریزی، عفونت یا لخته شدن خون نیز در این عمل جراحی وجود دارد.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
در حالی که امکان پیشگیری از ابتلا به تنگی دریچه پولمونر تقریباً وجود ندارد اما شما میتوانید با رعایت برخی نگات از بروز عوارض ناشی از آن جلوگیری کنید. شما باید به طور مرتب و دورهای برای معاینه و ارزیابی وضعیت بیماری خود به پزشک مراجعه کنید.
آنتیبیوتیکهای پیشگیرانه
در بیشتر موارد، شما نیازی به مصرف آنتیبیوتیک برای جلوگیری از عفونت پوشش داخلی قلب (اندوکاردیت عفونی) ندارید. پزشک ممکن است در صورتی که شما در گذشته به اندوکاردیت مبتلا شده باشید یا اگر دریچه ریوی را تعویض کرده باشید آنتیبیوتیک تجویز نماید.
سبک زندگی برای قلب سالم
داشتن یک سبک زندگی برای قلب سالم احتمال ابتلا به انواع مختلف بیماریهای قلبی از جمله حمله قلبی را کاهش میدهد. برخی تغییرات سبک زندگی برای سلامت قلب عبارتند از:
- ترک استعمال دخانیات
- پیروی از یک رزیم غذایی سالم شامل مقادیر زیاد میوه و سبزیجات، محصولات لبنی کمچرب، غلات کامل و گوشت خالص
- حفظ وزن سالم
- فعالیتهای منظم فیزیکی
بارداری
بارداری معمولاً مشکلی برای تنگی خفیف و متوسط دریچه قلب ایجاد نمیکند. اگر شما به تنگی شدید دریچه ریوی مبتلا هستید احتمال بروز برخی عوارض حین وضع حمل و زایمان برای شما بیش از زنانی است که به این بیماری مبتلا نیستند. در صورت لزوم، امکان استفاده از بالون ولوالوپلاستی در دوران بارداری وجود دارد.
