هر روز تعداد بیشتری از زنان باردار به فشار خون بالا مبتلا می‌شوند. اگر این عارضه درمان نشود، می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی به سلامتی مادر، نوزاد یا هر دو شود. در اکثر موارد، فشار خون بالا قابل پیشگیری و درمان است. در این مقاله انواع مختلف فشار خون بالا را که زنان در دوران بارداری به آن مبتلا می‌شوند، ریسک فاکتورهای آن و عوارض فشار خون بالا مورد بحث قرار می گیرد و سپس خواهیم گفت که چطور میشود از فشار خون بالا در بارداری پیشگیری کرده یا آن را درمان کرد.
فهرست مطالب
انواع فشار خون در دوران بارداری
خوانش فشار خون بالاتر یا برابر 140 بر روی 90 میلیمتر جیوه نشان دهنده فشار خون بالا است. ممکن است زنان به یکی از این سه نوع فشار خون بالا در بارداری دچار شوند: فشار خون مزمن، فشار خون باردری، یا پره‌اکلامپسی. ممکن است شخص پیش از بارداری به فشار خون مزمن مبتلا باشد ولی فشار خون بارداری تنها در دوران بارداری رخ می‌دهد. البته در بعضی موارد فشار خون بارداری حتی پس از بارداری نیز ادامه می‌یابد و می‌تواند تبدیل به فشار خون مزمن شود.
فشار خون مزمن
زنانی که به فشار خون مزمن مبتلا هستند، پیش از بارداری یا در نیمه اول بارداری یا 20 هفته ابتدایی دوران بارداری خود به فشار خون بالا مبتلا شده‌اند. همچنین ممکن است که زن به یکی از زیر انواع فشار خون بالا مبتلا شود که ترکیبی از فشار خون مزمن و پره‌اکلامپسی است. زنانی که به این نوع عارضه مبتلا هستند فشار خون بالایی دارند و احتمالاً مقدار پروتئین در ادرار آنها غیرطبیعی است که به این عارضه پروتئین ادراری گفته میشود. وجود پروتئین در ادرار نشان دهنده وجود مشکلی در کلیه‌هاست. امکان دارد زنان دچار تغییراتی در کارکرد کبد خود شوند.
فشار خون بارداری
فشار خون بارداری تنها در دوران بارداری رخ می‌دهد و در ادرار فرد مبتلا به این نوع فشارر خون پروتئین دیده نشده و تغییری نیز در کارکرد کبد اتفاق نمی‌افتد. زنان معمولاً در نیمه دوم بارداری یا پس از 20 هفته اول بارداری خود به این عارضه مبتلا می‌شوند. این نوع از فشار خون بالا معمولاض موقتی بوده و پس از زایمان برطرف میشود. هرچند، احتمال مبتلا شدن مادر به فشار خون بالا در آینده را بسیار بالا خواهد برد. در برخی موارد این نوع از فشار خون، حتی پس از پایان بارداری فشار خون بالا از بین نمی‌رود و منجر به فشار خون مزمن خواهد شد.
پره‌اکلامپسی
پره‌اکلامپسی به فشار خون بالا گفته میشود که زنان باردار یا زنان پس از زایمان ممکن است به آن مبتلا شوند. این بیماری، یک عارضه جدی است که می‌تواند عواقب شدیدی داشته باشد. این عارضه معمولاً در سومین سه ماهه بارداری رخ می‌دهد. ابتلای مادر به این نوع فشار خون پس از زایمان بسیار نادر ولی در عین حال ممکن است. پزشکان غالباً پره‌اکلامپسی را پس از گرفتن آزمایش خون و ادرار و گرفتن فشار خون بیمار تشخیص می‌دهند. زنانی که به پره‌اکلامپسی خفیف مبتلا هستند ممکن است علائم خاصی نداشته باشند. اگر علائم پره‌اکلامپسی وجود داشته باشند، این علائم عبارتند از:
- فشار خون بالا
- پروتئین در ادرار
- ورم بیش از اندازه صورت و دست‍ها
- افزایش وزن به دلیل احتباس مایعات
- سردرد
- سرگیجه
- زودرنجی
- تنگی نفس
- درد در ناحیه شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
- کدر شدن دید
- حساسیت به نور
پره‌اکلامپسی همراه با تشنج یا تشنج حاملگی عارضه دیگری است. این عارضه می‌تواند مرگبار باشد.
فاکتورهای ریسک فشار خون
فاکتورهای ریسک برای فشار خون بارداری و پره‌اکلامپسی عبارتند از:
- سابقه پره‌اکلامپسی
- سابقه فشار خون بالا
- دیابت پیش از بارداری
- داشتن دو قلو یا سه قلو
- سابقه بیماری کلیه
- برخی از بیماری‌های سیستم خود ایمنی
آنچه در ادامه می‌آید ریسک فاکتورها برای ابتلای شخص به فشار خون است:
- داشتن سابقه خانوادگی فشار خون بالا
- اضافه وزن
- نژاد
- سن
- داشتن کلسترول بالا
- استرس
- استعمال دخانیات
- عدم تحرک و ورزش نکردن منظم
- بارداری در سنین بالا
- داشتن سابقه فشار خون بالا در بارداری پیشین
علائم و نشانه‌‌ها
انجمن قلب آمریکا نام بیماری فشار خون را “قاتل خاموش” گذاشته‍‌اند زیرا اکثر مبتلایان به فشار خون بالا، هیچ علائمی ندارند. به عبارت دیگر اکثر مبتلایان به فشار خون بالا حتی خودشان از داشتن این بیماری بی‌اطلاعند. بررسی منظم فشار خون بخشی ضروری از مراقبت‌های پیش از زایمان است. باید این نکته را به خاطر داشته باشید که زنان می‌توانند پیش از بارداری، در حین آن و پس از زایمان دچار فشار خون بالا شوند. ضمناً زنان باید بطور منظم چکاپ پیش از بارداری انجام دهند تا از طبیعی بودن فشار خون و سایر علائم حیاتی خود مطمئن شده و در صورت نرمال نبودن این علائم درمان مرتبط با آن را انجام دهند. همچنین فشار خون در پاسخ به تغییرات کوچک در زندگی فرد مثل استرس، رژیم غذایی، ورزش و کیفیت خواب فرد دچار تغییرات میشود. به همین خاطر تمام افراد باید فشار خون خود را به طور منظم چک کنند.
عوارض و خطرات فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا در دوران بارداری برای مادر و جنین خطرناک است، برخی از این خطرات در ادامه آورده شده اند.
عوارض فشار خون برای مادر
فشار خون بالا در دوران بارداری مادر را در معرض خطر عوارض جدی‌تر در مراحل بعدی زندگی قرار خواهد داد. طبق مطالعه‌ای که در سال 2013 انجام شد مشخص شده است که فشار خون بارداری با ابتلا به بیماری قلبی ایسکمیک،
انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی)، نارسائی قلبی و سکته مغزی ایسکمیک ارتباط مستقیم دارد. فشار خونی که کنترل نشود، زن را در معرض خطرابتلا به پره‌اکلامپسی و دیابت بارداری قرار می‌دهد. یکی از عوارض فشار خون سندروم هلپ است. این سندروم نادر یکی از اختلالات مرگبار کبد و خون است. پزشکان این سندروم را نوع شدید پره‌اکلامپسی طبقه‌بندی میکنند. هلپ مخفف موارد زیر است:
- همولیز یا خونکافت، به تخریب گلبول‌های قرمز خون گفته میشود.
- افزایش آنزیم کبدی، که نشانه‌ای از آسیب کبدی است.
- کاهش تعداد پلاکت‌های خون؛ پلاکت به موادی گفته میشود که خون را لخته می‌کند.
سایر عوارضی که با فشار خون بالا در دوران بارداری مرتبط هستند عبارتند از:
- سکته مغزی
- جدا شدگی زودرس جفت، یک عارضه جدی پزشکی که در آن جفت پیش از موعد از دیواره رحم جدا میشود.
- زایمان زودرس، یا زایمان پیش از موعد، که اگر مواد مغذی و اکسیژن کافی به کودک نرسد یا جان مادر در خطر باشد پزشک انجام آن را تجویز خواهد کرد.
خطرات فشار خون برای نوزاد
فشار خون بالا می‌تواند خطرات زایمان نامطلوب را افزایش دهد، از جمله زایمان زودرس، اندازه کوچک نوزاد و مرگ نوزاد. فشار خون بالا بر عروق خونی مادر تأثیر منفی می‌گذارد. فشار خون جریان مواد مغذی را که از طریق رحم به نوزاد می‌رسد کاهش می‌دهد و در نتیجه باعث کم شدن وزن نوزاد در هنگام تولد میشود. زایمان زودرس ناشی از فشار خون بالا می‌تواند باعث بروز عوارض برای سلامت نوزاد شود. از جمله این عوارض می‌توان به دشواری تنفسی اشاره کرد که در صورت کامل نشدن شش‌های نوزاد اتفاق می‌افتد.
درمان فشار خون بالا در بارداری
زنانی که دچار فشار خون مزمن هستند باید در دوران بارداری نیز مصرف داروهای ضد فشار خون را ادامه دهند. البته مصرف برخی از داروهای رایج ضد فشار خون برای زنان باردار مناسب نیست، به همین خاطر پزشک داروی دیگری را برای زنان باردار تجویز می‌کند.
اگر فشار خون بارداری شدید باشد یا اگر مادر دچار پره‌اکلامپسی یا اکلامپسی شود، پزشک احتمالاً داروهایی را تجویز خواهد کرد که فشار خون مادر را کاهش داده و اگر بارداری هنوز به انتهای خود نرسیده به رشد نوزاد نیز لطمه‌ای وارد نشود. شاید برای تحت نظر قرار دادن مادر، وی در بیمارستان بستری شود.
پزشک داروهای ضد تشنج مانند منیزیم سولفات تجویز خواهد کرد، از بروز تشنج در مادران مبتلا به پره‌اکلامپسی یا اکلامپسی جلوگیری نماید.
در برخی موارد، پزشک تجویز می‌کند که برای درمان مادر، زایمان زودتر از موعد انجام شود. زمان بندی زایمان به شدت بیماری مادر و همچنین مدت بارداری وی بستگی دارد.
زنان باردار باید درباره روش‌های کنترل فشار خون با پزشک خود صحبت کنند.
پیشگیری از فشار خون در بارداری
ایجاد تغییرات ساده در سبک زندگی، مثل ورزش کردن و تغذیه متعادل، می‌تواند از بروز فشار خون بالا جلوگیری کند. باید این نکته را به خاطر داشت که برخی از فاکتورهای ریسک، مثل سابقه خانوادگی، نژاد و سابقه زایمان قبلی، در حیطه اختیار مادر نیست. به همین خاطر، برخی موارد فشار خون در بارداری قابل پیشگیری نیست. برخی از روش‌ها برای کاهش خطر فشار خون در بارداری عبارتند از:
- محدود کردن مصرف نمک
- مصرف آب زیاد
- تغذیه متعادل که غنی از غذاهای گیاهی باشد و غذاهای فرآوری شده در آن کم باشد
- ورزش منظم
- انجام منظم چکاپ‌های پیش از بارداری
- عدم استعمال دخانیات
متخصصین پزشکی توصیه میکنند که افراد بطور منظم فشار خون خود را اندازه‌گیری کنند، مخصوصاً وقتی یک یا چند مورد از فاکتورهای ریسک را دارند، تا پیش از بروز مشکل از بروز آن جلوگیری شود.
فشار خون بالا در دوران بارداری می‌تواند در برخی موارد جان مادر را به خطر بیاندازد. اگر این عارضه درمان نشود، باعث آسیب دیدن مادر و نوزاد خواهد شد. این بیماری همیشه به عوارض جدی سلامتی منجر نخواهد شد، گاهی اوقات بعد از زایمان از بین خواهد رفت. در اکثر موارد فشار خون بالا در دوران بارداری قابل پیشگیری و درمان است. پزشک باید به دقت فشار خون بالا در بارداری را تحت نظر قرار دهد تا از بروز عوارض مرگبار آن پیشگیری نماید. مادران نیز باید به طور منظم ارزیابی‌های پیش از بارداری را انجام داده و هرگونه علائم بالینی غیرطبیعی را به پزشک خود گزارش دهند تا از سلامت خود و نوزادشان مطمئن شوند.
سوالات رایج
زایمان و درد آن در صورت داشتن فشار خون بالا در بارداری چگونه است؟
شاید پیش برای پیشگیری از بروز عوارض مادر را به زایمان زودهنگام مجاب کند. زمانبندی زایمان به میزان کنترل فشار خون بستگی دارد، چه مادر دچار آسیب دیدگی اندام داخلی بدن شده باشد و چه نوزاد دچار عوارضی مثل محدود شدن رشد درون رحمی بعلت فشار خون بالا شده باشد. اگر مادر دچار پره‌اکلامپسی با عوارض شدید شده باشد، در دوران بارداری داروهایی برای وی تجویز خواهد شد از بروز تشنج پیشگیری کند.
آیا افرادی که فشار خون بالا دارند می توانند به کودکانشان شیر بدهند؟
شیردهی برای اکثر زنانی که دچار فشار خون بالا هستند توصیه میشود، حتی کسانی که داروی فشار خون مصرف میکنند. پیش از تولد نوزاد درباره تغییراتی که باید در مصرف داروهای خود ایجاد کنید با پزشک صحبت نمایید. گاهی اوقات پزشک داروی فشار خون دیگری را برای بیمار تجویز خواهد کرد.
آیا مصرف داروهای فشار خون در دوران بارداری خطری ندارد؟
مصرف برخی از داروهای فشار خون در دوران بارداری خطری ندارد، ولی معمولاً در دوران بارداری از تجویز داروهای مهارکننده آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE)، مسدوده کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین 2 و مهارکننده‌های رنین خودداری میشود. ولی درمان بیماری اهمیت بیشتری دارد. فشار خون بالا مادر را در معرض خطر حمله قلبی، سکته مغزی و سایر عوارض جدی قرار می‌دهد. همچنین برای نوزاد نیز خطرناک است. اگر برای کنترل فشار خون در دوران بارداری نیاز به مصرف دارو باشد، پزشک بی‌خطرترین داروها را با مناسب‌ترین دوز تجویز خواهد کرد. داروها باید دقیقاً طبق تجویز پزشک مصرف شوند. مصرف آنها را قطع نکنید و به صورت دلخواه دوز آن را تغییر ندهید.
