سنجش فشار خون در منزل یکی از اصول مهم است که با استفاده از یک دستگاه سنجش فشار خون، امکان پذیر است. دستگاه فشار خون شامل یک ستون یا صفحه مدرج، بازوبند و تلمبه است. در سال‌های اخیر، کنترل فشار خون در خانواده‌های ایرانی به صورت خانگی انجام میشود. شناخت انواع فشارسنجهای مختلف و نحوه صحیح اندازهگیری فشار خون می‌تواند به انجام درست این فرآیند کمک کند.
فشارسنج پزشکی، وسیله‌ای است که برای اندازهگیری فشار سیستولی و فشار دیاستول خون استفاده میشود. این نوع فشارسنج، انواع مختلفی دارد، اما در ایران بیشتر از دو نوع فشارسنج جیوه‌ای و فشارسنج عقربه‌ایفاده میشود. فشارسنج جیوه‌ای دستگاهی بزرگتر است و فرد اندازهگیری کننده فشار، با توجه به ارتفاع ستون جیوه، می‌تواند فشار خون بیمار را تعیین کند. در حالی که در نوع عقربه‌ای، صفحه‌ای مانند کیلومتر شمار اتومبیل وجود دارد که محل قرارگیری عقربه روی آن، فشار سیستولی و دیاستولی را نشان میدهد.
فشارسنج جیوه‌ای دقیق‌تر و پایدارتر از سایر انواع فشارسنج‌ها است، اما به دلیل اندازه بزرگ و حمل و نقل دشوار، کمتر استفاده میشود. ساختار فشارسنج شامل یک بازوبند است که به وسیله یک لوله لاستیکی به مخزن مدرج جیوه و صفحه مدرج متصل شده است.
آیا داشتن دستگاه فشار خون در منزل مفید است؟
افرادی که فشار خون خود را در منزل اندازه می‌گیرند، به طور کلی احساس آرامش بیشتری دارند. بنابراین، در صورتی که پزشک تشخیص دهد که فرد (سالم یا مبتلا به فشار خون) در کلینیک به علت اضطراب فشار خون بالا میدهد، بهتر است که فرد خود را به اندازهگیری فشار خون در منزل ترغیب کند.
اما در برخی افراد، اندازهگیری مکرر فشار خون باعث افزایش اضطراب و مشکل در کنترل فشار خون میشود. بنابراین، به این افراد توصیه نمی‌شود که فشار خون خود را مکررا اندازه بگیرند. در منزل، می‌توان از فشارسنجهای دیجیتال استفاده کرد، اما باید از استاندارد بودن آنها مطمئن شد.
راهنمای اندازه گیری فشار خون
- قبل از اندازه گیری فشار خون خود، در وضعیتی راحت و آرام قرار بگیرید.
- معمولا در اولین اندازه گیری، به علت اضطراب فرد معاینه شونده، فشار خون بالاست و دومین اندازه گیری به فشار خون واقعی فرد نزدیکتر است.
- در سالمندان، فشار خون باید در هر دو دست اندازه گیری شود و اگر فشار خون در دو بازو متفاوت بود، فشار خون باالاتر باید مد نظر قرار بگیرد.
- در خانمهای باردار، فشار خون باید در حالت نشسته اندازهگیری شود. در دوران بارداری، استفاده از فشارسنج دیجیتالی مناسبتر است.
- فشار خون طبیعی در طول شبانه روز متغیر است. گاهی الزم است فشار خون در زمانهای مختلف شبانه روز اندازه گیری شود؛ خصوصا وقتی فشار خون بالا تشخیص داده میشود یا وقتی که فرد تحت پایش است.
- در بیمارانی که داروهای پایین آورنده فشار خون مصرف میکنند، زمان مطلوب برای اندازهگیری و کنترل فشار خون بستگی به زمان بندی مصرف داروها دارد. وقتی اثر این داروها را ارزیابی می کنید، باید به زمان مصرف دارو در ارتباط با زمان اندازه گیری هم اشاره شود.
- از باد کردن مکرر بازوبند خودداری کنید زیرا این کار موجب احتقان وریدهای بازویی شده و بر روی مقدار فشارخون تاثیر میگذارد و به طور کاذب، فشار خون دیاستولی را باالتر و فشار سیستولی را پایینتر نشان میدهد
- برای تایید فشار خون بالا در فرد، الزم است اندازه گیری فشار خون در طول چند هفته یا چند ماه در موقعیت های جداگانه و شرایط مختلف، چندین بار (حداقل سه بار) تکرار شود و اگر همچنان بالاتر از حد طبیعی بود، در مورد تایید بیماری فشار خون بالا و مدیریت بیماری تصمیم گیری شود.
- افرادی که ضربان قلب نامنظم دارند، به علت احتمال برآورد نادرست فشارخون نباید در منزل فشار خونشان را اندازه گیری و پایش کنند.
طریقه اندازه گیری فشار خون
- آستین بلوز دست راست فرد معاینه شونده را در قسمت بالای بازو جمع كنید؛ طوری كه قسمت بالای بازو برهنه باشد.
- اگر فشار خون فرد را در حالت نشسته اندازه می گیرید، دست راست او را بر روی میز قرار دهید.
- دستگاه فشارسنج را نزدیك بازویی كه میخواهید فشار خون را اندازه بگیرید قرار دهید. اگر هوایی درون كیسه لاستیكی بازوبند باشد بوسیله پیچ تنظیم هوای پمپ دستگاه، هوای كیسه را تخلیه كنید و سپس بازوبند فشارسنج را به دور بازوی راست فرد ببندید. بازوبند نباید خیلی محكم یا خیلی شل به دور بازو بسته شود؛ زیرا میزان فشار خون بطور كاذب پایین یا بالا نشان داده میشود. بازوبند فشارسنج نباید روی آستین قرار گیرد.
- لبه تحتانی بازوبند باید 3- 2 سانتیمتر بالاتر از چین آرنج (گودی بین ساعد و بازو) باشد و دو لولة لاستیكی آن بطور قرینه در دو طرف سرخرگ بازویی و بر روی چین آرنج قرار گیرد. لوله ها نبایستی گره یا پیچ بخورند و همچنین نباید تا بخورند یا در زیر بازوبند گیر كنند.
- فرد معاینه كننده باید وضعیت مناسبی با میز معاینه داشته باشد. فاصله گیرندة فشار خون با فرد معاینه شونده نباید بیش از یك متر باشد.
- اگر از فشارسنج جیوه ای استفاده میشود، ستون جیوه در وضعیت عمودی و در مقابل چشم معاینه كننده قرار گیرد.
- پیچ مخزن جیوه را باز كنید. در فشارسنج های عقربه ای نیازی به این كار نیست.
- سطح جیوه در زمانی كه هیچگونه فشاری به فشارسنج وارد نمی شود، دقیقاً باید روی صفر باشد. در صورت استفاده از فشارسنج عقربه ای عقربه باید روی صفر قرار گیرد.
- نبض مچ دست را با انگشتان اشاره و میانه حس كنید. این نبض در بالای مفصل مچ درون شیاری در امتداد انگشت شست حس میشود.
- برای اندازه گیری صحیح فشار خون در ابتدا سطح Peak inflatin (حداكثر سطح باد كردن بازوبند) را محاسبه كنید. یعنی ابتدا پس از بستن بازوبند به دست راست فرد معاینه شونده،
با یك دست نبض مچ همان دست را لمس كنید و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیكی را ببندید و بصورت متوالی و سریع روی پمپ فشار آورید و آنقدر كیسة هوای بازوبند را باد كنید تا دیگر نبض مچ دست حس نشود در همان زمان سطح جیوه را كه در ستون جیوه بالا آمده است یا عددی كه عقربه روی آن قرار گرفته است (عدد قطع نبض) را در ذهن خود بخاطر بسپارید.
سپس پیچ پمپ را كاملاً باز كرده و سریعاً باد بازوبند را تخلیه كنید. بعد 30 میلی متر جیوه به آن عدد بدست آمده اضافه كنید. بنابراین حداكثر سطح باد كردن بازوبند بدست می آید. - 5 یا 6 ثانیه دست فرد را بالا نگهدارید یا یك دقیقه صبر كنید و این بار از گوشی استفاده كنید. ابتدا لوله های گوشی را در گوش بگذارید و سپس صفحة گوشی (دیافراگم) را روی سرخرگ بازویی در چین آرنج (قسمت داخلی تاندون عضله دو سر بازویی) بین دو لوله لاستیكی فشارسنج قرار دهید.
گوشی را با انگشتان دست محكم و یكنواخت در این قسمت نگهدارید، اما مراقب باشید كه فشار زیاد بر روی گوشی موجب اختلال در خواندن میزان فشار خون خواهد شد.
باید دقت كرد گوشی با بازوبند یا لوله های لاستیكی تماس نداشته باشد و در زیر بازوبند قرار نگیرد، زیرا صداهای مالشی ایجاد می كند. در تمام مراحل به ستون جیوه یا عقربه فشارسنج توجه كنید. - مجدداً پیچ پمپ را ببندید و بازوبند را باد كنید تا به حداكثر سطح باد كردن بازوبند (عدد به دست آمده) برسد؛ سپس پیچ پمپ را به آهستگی باز كنید و با سرعت آهسته 3- 2 میلی متر جیوه در ثانیه (حدود یك تا دو علامت نشانه مدرج در ستون شیشه ای یا در صفحه عقربه) باد بازوبند را تخلیه كنید. دیگر پیچ پمپ را دستكار نكنید. سطح جیوه یا عقربه كم كم پایین می آید تا جایی كه صداهای كورتكوف (Kortotkoff) ظاهر میشود.
- همزمان با اولین صدایی كه در گوش شنیده میشود به سطح جیوه یا عقربه نگاه كنید و آن سطح را در ذهن به خاطر بسپارید. این سطح نشان دهندة فشار سیستولی یا ماكزیمم است. تخلیه باد بازوبند به آرامی ادامه می یابد و سطح جیوه یا عقربه نیز پایین می آید.
همچنان به سطح جیوه یا عقربه توجه كنید. زمانی میرسد كه دیگر صدای واضحی شنیده نمی شود یا صدا خفیف و كم كم قطع میشود. نقطه قطع صدا نشان دهندة فشار دیاستولی یا مینیمم است.
این سطح را در ذهن بسپارید سپس باد بازوبند را با باز كردن كامل پیچ پمپ به سرعت تخلیه كنید. عدد اول را به عنوان فشار ماكزیمم و عدد دوم را به عنوان فشار مینیمم یادداشت كنید. - پس از اندازه گیری فشار خون، بازوبند دستگاه را باز كنید و در محل خود قرار دهید.
اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به علت اضطراب در کلینیک دچار فشار خون بالا میشود بهتر است که فرد به اندازهگیری فشار خون خود در منزل مبادرت کند. برخی از افراد نیز با اندازهگیری فشار خون در منزل بیشتر احساس آرامش میکنند ولی برخی افراد دیگر ، هنگامی که فشار خون خود را اندازه می‌گیرند، بیشتر دچار اضطراب می‌شوند که چنین عملی به این افراد توصیه نمی‌شود. فشارسنجهای دیجیتالی به آسانی می‌توانند در منزل مورد استفاده قرار گیرند ولی برخی از آنها کارایی خوبی ندارند.
لزوم اندازه گیری فشار خون
اندازهگیری فشار خون یکی از مهمترین معایناتی است که تمام افراد باید هر از گاهی نسبت به انجام آن اقدام کنند. 15% افراد سن بالا دارای فشار خون بالا هستند و خودشان خبر ندارند.به همین علت هر انسانی چه مشکل داشته باشد و چه نداشته باشد لازم است که حداقل هر 6 ماه یکبار فشار خون خود را اندازه بگیرد تا در صورت بالا یا پایین بودن بیش از حد آن نسبت به درمان اقدام کند. در افرادی که مشکل فشار خون بالا دارند و در حال مصرف داروی ضد فشار خون می‌باشند لازم است که به طور مرتب و ترجیحاً روزانه فشار خون خود را اندازهگیری نمایند تا نسبت به موثر بودن داروها و شدت فشار خون خود آگاهی کامل داشته باشند.
