چربی خون بالا: علائم، عوارض، کاهش و درمان

بیماری چربی خون چیست؟

بیماری چربی خون به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن میزان چربی یا لیپوپروتئین (پروتئین‌های حامل چربی) در خون بیمار به طور غیر عادی بالا است. لیپید‌ها (چربی ها) جزء اجزای مهم بدن انسان محسوب می‌شوند. حضور این ذرات برای تشکیل سلول‌های جدید بسیار ضروری است و بدن ما از این ذرات به عنوان منبعی برای تولید انرژی استفاده می‌کند. اما در صورتی که میزان چربی خون به صورت غیرعادی بالا برود، برای سلامتی فرد خطرناک است. مقادیر اضافی چربی و لیپوپروتئین ممکن است در دیواره‌ی رگ‌ها رسوب کنند و باعث سفت شدن و باریک شدن رگ‌ها شده و مانع عبور خون از رگ‌ها شوند، که این مساله می‌تواند منجر به بروز حمله قلبی یا سکته مغزی شود.

چرا چربی خون عامل خطری برای ابتلا به بیماری عروق کرونری قلب است؟

انواع چربی خون بالا

بیماری چربی خون، بسته به این که چه نوع چربی در خون بیمار بالا رفته است، به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. انواع مختلف بیماری چربی خون عبارتند از:

•  هیپرتری‌گلیسریدمی (بالا بودن میزان تریگلیسیرید خون)

• هیپرکلسترولمی (بالا بودن میزان کلسترول خون)

• هیپرلیپوپروتئینمی (بالا بودن میزان لیپوپروتئین‌های خون)

• چربی خون با الگوی ترکیبی، که در واقع ترکیبی از بیماری‌های بالا است

علل

بیماری چربی خون به دو دسته‌ی اولیه (ژنتیکی) و ثانویه (اکتسابی) تقسیم می‌شود.

علل ابتلا به چربی خون اولیه

ابتلا به چربی خون اولیه (ژنتیکی) بر اثر جهش‌های ژنتیکی می‌باشد که موجب تغییراتی در تولید چربی و لیپوپروتئین در بدن می‌شود. ژن‌ها دارای ساختار DNA هستند، ساختاری که مانند یک کد مخصوص در سلول‌ها است و تعیین می‌کند که سلول‌های بدن باید چه چیزی تولید کنند، درست مانند یک دستور پخت غذایی. اما گاهی اوقات ممکن است بر اثر جهش ژنتیکی، سلول‌های بدن ما، مقدار کمتر یا بیشتری از میزان تعیین شده از یک ماده را تولید کنند. برخی از افراد مبتلا به بیماری چربی خون، دارای ژن‌هایی هستند که باعث تولید بیشتر تری‌گلیسیرید، کلسترول یا LDL می‌شوند. از طرف دیگر ممکن است این افراد ژن‌هایی داشته باشند که موجب تولید کمتر HDL (کلسترول خوب) می‌شوند. افرادی که به چربی خون اولیه مبتلا هستند، به احتمال زیاد دارای سابقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری هستند.

علل ابتلا به چربی خون ثانویه

چربی خون ثانویه بر اثر برخی عادات غلط در زندگی یا ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات زمینه‌ای دیگر، ایجاد می‌شود. یکی از شایع‌ترین علل ابتلا به چربی خون، داشتن رژیم غذایی غنی از غذاهای چرب و فرآوری شده است. در واقع رژیم غذایی چربی خون بالا باید کنترل شده باشد اما اکثرا رژیم غذایی بیمار دارای مقدار زیادی چربی‌های اشباع شده، کلسترول و چربی ترانس است و میزان چربی‌های اشباع نشده در رژیم غذایی او کم است ( این چربی‌ها مفید هستند و باعث پایین آوردن میزان کلسترول خون شده و خطر بروز حمله قلبی را نیز کاهش می‌دهند). سایر علل ابتلا به چربی خون ثانویه عبارتند از:

• کم‌کاری تیروئید
•  نارسایی کلیه
• دیابت (خصوصا دیابت نوع دوم)
•  بیماری‌های کبد
• چاقی
• مصرف برخی داروها از جمله تیازیدها، بتا بلوکرها، رتینوئیدها، داروهای ضد ویروس، سیکلوسپورین، استروژن، پروژستین و گلوکوکورتیکوئیدها.

علائم و نشانه‌های چربی خون بالا

در اغلب موارد، چربی خون هیچ علائمی ندارد. بنابراین بسیار مهم است که مرتبا میزان چربی خون خود را با انجام آزمایش خون، تحت نظر داشته باشید. در برخی موارد، چربی خون بالا موجب بروز برخی مشکلات دیگر مانند حمله قلبی یا التهاب پانکراس می‌شود، که این مشکلات دارای علائمی هستند.

در موارد نادری، چربی خون موجب تشکیل رسوبات چربی در عنبیه چشم (به شکل یک حلقه‌ی سفید رنگ در اطراف عنبیه دیده)، اطراف تاندون‌ها (به شکل یک توده‌ی بدون درد در اطراف مفاصل، به نام گزانتوما) و زیر پوست (به شکل ضایعات زرد رنگ در اطراف چشم، به نام زانتلاسما) می‌شود.

بطور کلی علایم چربی خون بالا شامل موارد زیر است:

• احساس درد یا فشار در قفسه سینه (آنژین)
• انسداد رگ های خونی در مغز و قلب
• فشار خون بالا
• حمله قلبی
• سکته مغزی

عوامل خطر

عوامل خطر برای ابتلا به بیماری چربی خون عبارتند از:

• داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به چربی خون
• کشیدن سیگار 
• مصرف بیش از حد الکل
•  بالا رفتن سن
• نداشتن تحرک جسمانی
• رژیم غذایی پرچرب
• یائسگی

عوارض احتمالی 

عوارض ناشی از افزایش چربی خون به دلیل تجمع و رسوب چربی در دیواره داخلی رگ‌ها ایجاد می‌شود. این وضعیت به عنوان تصلب شرایین شناخته می‌شود که باعث تنگ شدن و سفت شدن رگ‌ها می‌شود. اگر این مشکل در رگ‌هایی که به عضلات قلب خونرسانی می‌کنند رخ دهد، به آن بیماری عروق کرونری گفته می‌شود. در صورتی که یکی از این عروق به طور کامل بسته شود، خونرسانی به قلب قطع می‌شود و عضلات قلب به اکسیژن کافی دسترسی ندارند. این وضعیت می‌تواند منجر به حمله قلبی شود. بیماری عروق کرونری در طول زمان می‌تواند منجر به ضعیف شدن عضلات قلب شود و این مشکل نیز می‌تواند باعث بروز نارسایی قلبی شود.

بیماری چربی خون همچنین می‌تواند منجر به بیماری عروق محیطی شود که به معنای تصلب شرایین در سایر عروق بدن (به جز عروق خونرسانی به قلب) است. افزایش چربی خون می‌تواند نیز به سکته مغزی منجر شود.

تست چربی شامل چه مواردی است؟

تست چربی خون معمولا شامل موارد زیر می‌شود:

• میزان کل کلسترول  (کلسترول بالا)در این تست میزان کل کلسترول‌های موجود در ذرات لیپوپروتئین اندازه گیری می‌شود.
• لیپوپروتئین پرچگال یا کلسترول خوب(HDL-C): در این تست میزان کلسترول موجود در ذرات لیپوپروتئین پرچگال (HDL) اندازه گیری می‌شود. معمولا به این نوع کلسترول، “کلسترول خوب” گفته می‌شود، چرا که کلسترول‌های اضافی را جمع می‌کند و به کبد منتقل می‌کند تا دفع شوند.
• لیپوپروتئین کم چگال یا کلسترول بد(LDL-C): در این تست میزان کلسترول موجود در ذرات لیپوپروتئین کمچگال (LDL) اندازه گیری می‌شود. معمولا به این نوع کلسترول، “کلسترول بد” گفته می‌شود، چرا که موجب تجمع و رسوب کلسترول در دیواره‌ی رگ‌ها می‌شود، که این امر به تصلب شرایین منجر می‌شود. معمولا برای محاسبه‌ی میزان LDL-C از نتایج تست کلسترول کل، HDL-C و تری‌گلیسیرید استفاده می‌شود.
• تری گلیسیرید : در این تست میزان تریگلیسیرید موجود در تمامی ذرات لیپوپروتئین اندازه‌گیری می‌شود. اغلب تری‌گلیسیرید موجد در خون در لیپوپروتئین‌های بسیارکم چگال(VLDL) موجود است.  میزانتری گلیسیرید خون یکی از مهم‌ترین فشار سنج‌های مهم سلامت متابولیک است؛ افزایش سطح‌تری گلیسیرید باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق کورونری، دیابت و کبد چرب می‌شود و باید توجه داشت که درمان کبد چرب باید سریعا انجام گردد.

چربی خون چگونه اندازه گیری می‌شود؟

می‌توان با انجام یک آزمایش خون ساده میزان چربی خون (که شامل کلسترول و تری‌گلیسیرید می‌شود) را اندازه‌گیری کرد. نمونه‌گیری از خون توسط پزشک یا پرستار انجام می‌شود. در صورتی که قرار است میزان تری‌گلیسیرید خون شما اندازه‌گیری شود، لازم است 12 ساعت قبل از انجام آزمایش، هیچ غذایی نخورید و فقط آب ساده بنوشید.

واحد اندازه‌گیری چربی خون (کلسترول و تری‌گلیسیرید)، میلی مول بر لیتر است که به صورت ‘mmol/l’ نوشته می‌شود. در صورتی که شما چربی خون نرمال دارید:

• میزان کل کلسترول خون کمتر از 5mmol/l باشد.
• میزان LDL خون کمتر از 3mol/l باشد.
• میزان HDL خون بیشتر از 1mmol/l باشد.
• میزان تری‌گلیسیرید خون کمتر از 2mmol/l باشد.

متدهای تشخیص

بیماری چربی خون با انجام آزمایش خون قابل تسخیص است. در آزمایش خون، میزان انواع چربی‌های موجود در خون از جمله تریگلیسیرید، کلسترول کل، کلسترول‌های موجود در ذرات LDL (کلسترول LDL) و کلسترول موجود در ذرات HDL (کلسترول HDL) اندازه‌گیری می‌شود. برای آن که نتایج این آزمایش تا حد ممکن دقیق باشند، این آزمایش به صورت ناشتا انجام می‌شود، به این معنی که شما نباید برای مدت زمان معینی قبل از انجام آزمایش غذا بخورید. آزمایش‌های دیگری که ممکن است پزشک شما انجام آن را تجویز کند عبارتند از: تست گلوکز خون، تست آنزیم‌های کبدی، تست هورمون‌های تحریک کننده تیروئید و تست پروتئین در ادرار.

روش‌های درمانی

هدف از درمان بیماری چربی خون این است که میزان چربی خون شما پایین بیاید و به میزان نرمال برسد. به طور کلی میزان چربی، که پزشکان توصیه می‌کنند با انجام درمان به آن برسید، عبارتند از: تریگلیسیرید کمتر 1.5 mmol/L، کلسترول کل کمتر از 4.0 mmol/L، کلسترول LDL کمتر از 2.5 mmol/L و کلسترول HDL (کلسترول خوب) بیشتر از 1.0 mmol/L.

در صورتی که شما به یک بیماری زمینه‌ای مانند دیابت مبتلا باشید، این میزان چربی‌های هدف برای شما کمتر نیز خواهد بود.

در صورتی که میزان چربی خون شما، تا حدود کمی خارج از رنج نرمال باشد، گرفتن رژیم غذایی و اصلاح الگوی زندگی، مانند درمان دیابت تنها درمان مورد نیاز برای شما است. اما اگر شرایط شما وخیم‌تر باشد، پزشک شما برای کنترل مقدار تری‌گلیسیرید و کلسترول خون شما، داروهایی تجویز می‌کند.

تغییر در رژیم غذایی و الگوی زندگی

روش‌های اصلاح رژیم غذایی و الگوی زندگی، که می‌تواند در درمان کلسترول بالا موثر باشد، عبارتند از:

• داشتن وزن سالم و کنترل کردن آن
• داشتن تغذیه سالم با کاهش مصرف غذاهای غنی از چربی و کلسترول و نمک
• مصرف بیشتر غذاهای حاوی فیبر، میوه، سبزیجات و ماهی
• کاهش مصرف الکل
• ترک سیگار
• ورزش کردن به صورت منظم
• نوشیدن آب بیشتر

دارودرمانی برای چربی خون بالا

بسته به نوع بیماری چربی خون، دارو برای درمان کلسترول خون بصورت متعددی تجویز می‌شوند. پزشک شما ممکن است یکی یا تعدادی از داروهای زیر را تجویز کند:

• داروهای استاتین از جمله آتورواستاتین، پراواستاتین، سیمواستاتین، فلووستاتین و روزوواستاتین؛
• داروهای متصل شونده به اسیدهای صفراوی (رزین‌ها) از جمله کلستیرامین ، کلستیپول؛
• اسید فیبریک‌ها از جمله ژمفیبروزیل و فنوفیبرات؛
• سایر داروها از جمله اسید نیکوتینیک، ازتیمیب (ezetimibe)، پروباکول و روغن ماهی.

پیشگیری از چربی خون بالا

با رعایت یک رژیم غذایی متناسب با سلامت قلب، ورزش منظم، سیگار نکشیدن و حفظ وزن بدن در محدوده سلامتی، می‌توان از ابتلا به فشار خون بالا جلوگیری کرد.

وزن 

افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به هیپرلیپیدمی (افزایش چربی خون) و بیماری‌های قلبی قرار دارند. کاهش وزن به افراد در کاهش سطح LDL (لیپوپروتئین‌های کم چگالی یا کلسترول بد)، کلسترول تام و تری گلیسیرید کمک کرده و همچنین ممکن است باعث بهبود سطح HDL (لیپوپروتئین پرچگالی یا کلسترول خوب) شود، که به رفع کلسترول بد (LDL) از خون کمک می‌کند.

سیگار نکشید 

سیگار کشیدن و استعمال دخانیات مشکلات زیادی را در بروز بیماری‌های قلبی ایجاد می‌کند. استعمال دخانیات احتمال تصلب شرایین و سطح کلسترول بد را افزایش داده و موجب افزایش احتمال التهاب و تشکیل لخته‌های خونی می‌شود. ترک سیگار باعث می‌شود سطح کلسترول خوب افزایش پیدا کند که این ممکن است یکی از دلایلی باشد که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی (CVD) در افراد، پس از ترک سیگار، کاهش می‌یابد.

افرادی که به هایپرلیپیدمی مبتلا هستند، با رعایت دقیق رژیم غذایی و برنامه درمانی‌ای که پزشک به آن‌ها توصیه کرده، می‌توانند خطر ابتلا به مشکلات آینده قلبی عروقی را در زندگی خود کاهش دهند.

سوالات متداول 

سطح طبیعی کلسترول بد ( ال دی ال) چقدر است؟

سطح طبیعی کلسترول بد (LDL) معادل 130 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر است. در صورتی که سطح کلسترول بد بیشتر از 130 باشد، ممکن است چربی در دیواره رگ‎‌های رسوب کند. این چربی ممکن است سرخرگ‌ها را مسدود کرده و مانع جریان خون در آن‌ها شود. انسداد شریانی که به قلب می‌رود، ممکن است باعث حمله قلبی شود. و اگر شریانی که به مغز می‌رود مسدود شود، ممکن است فرد دچار سکته مغزی شود. بالا بودن سطح کلسترول بد باعث بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، ضعف گردش خون و بیماری‌های کلیوی می‌شود.

چه زمانی باید سطح کلسترول خود را بررسی کنیم؟

همه افراد بالاتر از 20 سال، لازم است برای اندازه گیری کلسترول خون خود باید آزمایش خون انجام دهند. در صورتی که سطح کلسترول خون بالا باشد، پزشک توصیه می‌کند درمان انجام شود و بیمار هر چند وقت یکبار مجددا سطح کلسترول خون خود را بررسی کند.

راهکارهایی برای کاهش چربی در رژیم غذایی  

این راهکارها شامل موارد زیر است:

• قبل از پختن مرغ، پوست آن را جدا کنید.
• غذاهای سرخ شده یا سس‌های پرچرب مصرف نکنید.
• به جای سرخ کردن گوشت، آن را آب‌پز یا کباب کنید.
• زرده تخم مرغ را نخورید. در عوض می‌توانید از سفیده تخم مرغ یا محصولات جایگزین تخم مرغ استفاده کنید.
• شیر پر چرب، بستنی پرچرب، خامه، پنیر یا شیر شکلات ​​مصرف نکنید.

آیا با ورزش می‌توان چربی خون را کنترل کرد؟

تمرینات هوازی مانند پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری و شنا راهکارهای خوبی برای پایین آوردن کلسترول خون هستند. ورزش همچنین باعث کاهش سطح فشار خون، قند خون و استرس می‌شود. اگر فردی اضافه وزن زیادی داشته باشد دارند، ورزش‌های هوازی به او کمک می‌کنند تا کالری بسوزاند. در هفته 4 – 5 بار و هر بار به مدت 30 دقیقه ورزش کنید. ورزش کردن حتی برای زمانی کوتاه مثلا 10 تا 15 دقیقه هم مفید است.

چربی خون خیلی بالا چه عواقبی دارد؟

بالا بودن چربی خون می‌تواند باعث رسوب چربی در دیواره سرخرگ‌ها شده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.

آیا کلسترول 5.7 بالا محسوب  می‌شود؟

سطح کلسترول خون، بدین صورت ارزیابی می‌شود: خیلی زیاد: بین 5 تا 6.4 میلی‌مول در لیتر. بسیار بالا: بین 6.5 تا 7.8 میلی‌مول در لیتر. بسیار بالا: بالای 7.8 میلی‌مول در لیتر.

آیا استرس می‌تواند میزان کلسترول خون را بالا ببرد؟

سطوح بالای کورتیزول که ناشی از استرس طولانی مدت است، ممکن است موجب آغاز مکانیزمی در بدن شود باشد که کلسترول را افزایش می‌دهد. استرس همچنین باعث ترشح آدرنالین می‌شود و این هورمون نیز باعث ایجاد واکنشی در فرد می‌شود که با نام “فرار یا مبارزه” شناخته می‌شود. این واکنش بدن در ادامه باعث ایجاد تری‌گلیسیرید می‌شود که می‌تواند میزان کلسترول “بد” را افزایش دهد.

افراد مبتلا به کلسترول بالا چقدر طول عمر خواهند داشت؟

کلسترول به مرور زمان جمع شده و می‌تواند باعث تصلب شرایین شود، این بدین معنا است که احتمال بروز سکته قلبی یا مغزی در سنین 50 یا 60 سالگی بالا می‌رود. هر چه میزان کلسترول خون بالاتر باشد، احتمال بروز بیماری‌های قلبی بیشتر می‌شود. در یک مطالعه ی انجام شده در این زمینه، افرادی که برای مدت 11 سال یا بیشتر به چربی خون بالا مبتلا بوده اند، دوبرابر بیشتر از افرادی که برای مدت 10 سال یا کمتر چربی خون داشته‌اند، در معرض بروز حملات قلبی بوده‌اند.

چه میزان از کلسترول در خون، بالا یا بیش از حد محسوب می‌شود؟

قرار داشتن سطح کلسترول کامل در حد کمتر از 200 ‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) برای بزرگسالان “مطلوب” تلقی می‌شود. مقدار بین 200 تا 239 میلی‌گرم در دسی لیتر، در “محدوده ی رو به بالا” در نظر گرفته می‌شود و مقدار 240 میلی گرم در دسی لیتر و بالاتر نیز، “چربی خون بیش از حد” در نظر گرفته می‌شود. سطح کلسترول LDL باید کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.

آیا مصرف سیر باعث کاهش چربی خون بالا می‌شود؟

سیر معمولاً در طبخ بسیاری از غذاها استفاده می‌شود و می‌تواند برای سلامت قلب بسیار مفید باشد. می‌توانید سیر را به صورت خام یا پخته مصرف کنید و همچنین می‌توانید از مکمل‌های حاوی سیر استفاده کنید که به شما کمک می‌کند به روشی آسان مقادیر زیادی سیر را وارد بدن خود کنید.

تحقیقات انجام شده در مورد سیر نشان داده است که این گیاه ممکن است به کاهش سطح کلسترول و حتی کاهش فشار خون شما کمک کند. همچنین سیر ممکن است روند تشکیل پلاک‌های آترواسکلروتیک (پلاک‌هایی که موجب گرفتگی و انسداد عروق می‌شوند) را در عروق خونی شما کُند کنَد. یکی از مکانیسم‌های عملکرد سیر گشاد کردن رگ‌های خونی است و در نتیجه فشار خون شما را کاهش می‌دهد.

آیا میوه آواکادو باعث کاهش چربی خون بالا می‌شود؟

آووکادو یک ماده غذایی سالم است که سرشار از چربی‌های مفید است. آووکادو یک غذای فوق العاده مغذی بوده و حاوی مواد مناسب بسیاری برای کاهش چربی و محافظت در برابر بیماری‌های قلبی است. آووکادو منبع خوبی از اسید‌های چرب غیراشباع‌شده (از هر دو نوعِ تک-غیراشباع و چند-غیراشباع)، پتاسیم، ویتامین K، ویتامین‌های گروه B، ویتامین C و مواد شیمیایی گیاهی است (مواد مؤثر در گیاهان دارویی، فیتوکمیکال‌ها یا گیامغذی). خوردن منظم آووکادو می‌تواند تری‌گلیسیرید و چربی خون بالا را کاهش دهد. این میوه همچنین یکی از بهترین غذاها برای افزایش کلسترول نوعِ HDL در خون است. HDL یک مولکول پاک‌کننده است که به تنظیم چربی خون به طور طبیعی کمک می‌کند.

آیا سرکه سیب باعث کاهش چربی خون بالا می‌شود؟

سرکه سیب یکی از بهترین و قوی‌ترین درمان‌ها برای کاهش تدریجی تری‌گلیسریدها و سطح کلسترول محسوب می‌شود. سرکه سیب دارای “لیپید سِرُم” است  و میزان  HDL  را افزایش می‌دهد که کلسترولِ نوعِ خوب محسوب می‌شود. در صورت تمایل می‌توانید یک قاشق چایی خوری سرکه سیب را در مقداری آب حل کنید تا رقیق شده و خوردن آن آسان شود. شما همچنین می‌توانید سرکه سیب را همراه با آب پرتقال، عسل، یا شیر گرم استفاده کنید. اگر این دارو را برای مدتی قبل از خواب استفاده کنید، نتایج مثبتی به شما می‌دهد.

مغزیجات مناسب برای افراد با چربی بالا چیست؟

انواع زیادی آجیل مانند پسته، فندق، بادام، گردو، بادام زمینی وجود دارد و همه این آجیل‌ها برای کاهش سطح کلسترول خون مفید هستند زیرا همگی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 بوده و بنابراین وردن آنها نیز به افزایش اسیدهای چرب امگا-سه در بدن کمک می‌کند. خوردن مقدار بسیار کمی آجیل در صبح به صورت ناشتا (با معده خالی)، نتایج شگفت‌انگیزی را در وضعیت سلامتی شما می‌تواند به همراه داشته باشد.