بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)، یک اصطلاح جامع برای تعدادی از بیماری‌های ریوی است که مانع از تنفس طبیعی و درست می‌شوند. سه مورد از شایع‌ترین بیماری‌های انسداد مزمن ریوی عبارتند از آمفیزم، برونشیت مزمن و آسم مزمن که این بیماری‌ها به طور کامل برگشت‌پذیر نیستند. این بیماری‌ها می‌توانند به صورت جداگانه یا با هم اتفاق بیفتند. علائم اصلی و عمده‌ی بیماری انسداد مزمن ریوی شامل نفس نفس زدن، سرفه مزمن و ایجاد خلط (مخاط یا بلغم) می‌باشد. افراد سیگاری و افرادی که قبلاً سیگار می‌کشیدند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی هستند.
مواردی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری، بهبود علائم، خارج از بیمارستان و زندگی طولانی‌تر انجام دهید.
در این مقاله به علت، علائم و درمان بیماری انسداد مزمن ریوی به طور کامل و مختصر اشاره شده است.
ساختار ریه‌ها
ریه‌ها، بخش‌های اسفنجی در داخل قفسه سینه هستند که توسط دنده‌ها محافظت می‌شوند. هوای استنشاق شده به داخل نای (لوله تنفسی) هدایت می‌شود و سپس به درون دو لوله (نایژه یا برونش) می‌رسد. هر کدام از این لوله‌ها به یکی از دو بخش ریه می‌رسند. نایژه‌ها به لوله‌های کوچک‌تری به نام نایژک یا برونشیول تقسیم می‌شوند و نایژک‌ها نیز در شش‌ها به حفره‌های هوایی کوچکی موسوم به آلوئول ختم می‌شوند.
هر آلوئول دارای یک شبکه ظریف مویرگی است که در آن تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن انجام می‌شود. مولکول‌های اکسیژن در یک لایه نازکی از رطوبت ناشی از کیسه هوا حل می‌شوند و به سمت جریان خون حرکت می‌کنند. خون اکسیژن‌دار به قلب فرستاده شده و سپس به سراسر بدن پمپاژ می‌شود.
در همین زمان، دی اکسید کربن موجود در خون از مویرگ‌ها به سمت کیسه‌های هوا عبور می‌کند و از همان لایه‌ی رطوبتی استفاده می‌کند. سپس دی اکسید کربن با تنفس بیرون داده می‌شود.
بیماری انسداد مزمن ریوی چگونه بر عملکرد ریه تأثیر می‌گذارد؟
افراد مبتلا به آمفیزم، دچار آسیبی در آلوئول و نایژه هستند. در چنین شرایطی، کیسه‌های هوای ضعیف و پاره شده قادر به انتقال مؤثر مولکول‌های اکسیژن حاصل از هوا به خون نیستند. با پیشرفت بیماری و آسیب بیشتر به کیسه‌های هوا، ممکن است فرد در نهایت حتی هنگام استراحت احساس نفس تنگی کند.
برونشیت به معنی التهاب نایژه‌ها است. ریه‌ها معمولاً برای سالم ماندن مقدار کمی مایع تولید می‌کنند، اما در شرایط برونشیت مزمن، این مایعات بیش از حد تولید می‌شود. این امر منجر به سرفه مکرر و خلط دار (تولید مخاط) می‌شود.
معمولاً بیماری COPD آنقدر آهسته پیشرفت می‌کند که متوجه نمی‌شوید توانایی تنفس شما به تدریج دچار اختلال شده است. ممکن است قبل از اینکه علائم آنقدر شدید شود، صدمه‌ای که به ریه وارد شده است، قابل توجه باشد.
علل و عوامل خطر ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی
برخی از علل و عوامل خطر ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی شامل موارد زیر می‌باشد:
- سیگار کشیدن – مهم‌ترین عامل خطر می‌باشد. حدود 20 تا 25 درصد افراد سیگاری، به بیماری انسداد مزمن ریوی مبتلا می‌شوند. افرادی که قبلاً سیگاری بوده‌اند نیز همچنان در معرض این خطر هستند و باید از علائم نفس تنگی و مشکلات تنفسی آگاه باشند.
- قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مواد تحریک‌کننده‌ی ریه – مانند بخارات شیمیایی یا گرد و غبار حاصل از دانه‌های گیاهی یا چوب. آلودگی شدید هوا می‌تواند خطر ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی را در افراد سیگاری بدتر کند.
- ژن – یک اختلال ژنتیکی معروف به کمبود آلفا-1-آنتی‌تریپسین می‌تواند باعث آمفیزم شود، حتی اگر هیچ عامل خطر دیگری برای آن وجود نداشته باشد.
علائم بیماری انسداد مزمن ریوی
علائم بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) شامل موارد زیر می‌باشد:
- تنگی نفس بعد از انجام ورزش
- در موارد شدید، تنگی نفس در هنگام انجام حداقل فعالیت یا حتی در حالت استراحت
- خس‌خس سینه
- سرفه کردن
- سرفه کردن با خلط و مخاط
- احساس خستگی
- سیانوز – کمی آبی شدن رنگ پوست ناشی از اکسیژن ناکافی
- افزایش میزان آسیب پذیری و حساسیت نسبت به عفونت قفسه سینه
عوارض
اگر فردی مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی باشد، در معرض خطر ابتلا به تعدادی از عوارض قرار خواهد گرفت، از جمله:
- عفونت‌های قفسه سینه – سرماخوردگی می‌تواند به راحتی منجر به عفونت شدید شود.
- ذات‌الریه – عفونت ریوی که آلوئول‌ها و برونشیول‌ها را هدف قرار می‌دهد.
- کلاپس یا روی هم افتادگی ریه‌ها – ممکن است حفره‌های هوایی در ریه تشکیل شود. اگر این منفذ یا حفره هوا در هنگام سرفه ترکیده شود، ریه از بین می‌رود.
- مشکلات قلبی – وقتی ریه‌ها آسیب ببینند، قلب برای پمپاژ خون از طریق این ریه‌های آسیب دیده، مجبور است بسیار سخت کار کند.
- پوکی استخوان – مشکلی که باعث نازک و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود. تصور می‌شود که استفاده از استروئید در افراد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی در افزایش ابتلا به پوکی استخوان نقش دارد.
- اضطراب و افسردگی – نفس تنگی یا ترس از نفس نفس زدن شدید، اغلب می‌تواند منجر به احساس اضطراب و افسردگی در فرد شود.
- اِدِم و ورم (احتباس مایعات) – مشکلات گردش خون می‌تواند باعث تجمع مایعات، به ویژه در پا و مچ پا شود.
- هیپوکسمی – ناشی از کمبود اکسیژن به مغز می‌باشد. علائم آن شامل مشکلات ادراکی مانند گیجی، از بین رفتن حافظه و افسردگی است
- خطرات ناشی از کم تحرکی – به خاطر پیشرفت علائم بیماری انسداد مزمن ریوی، بسیاری از افراد مجبور می‌شوند که سبک زندگی خود را تغییر دهند تا از بروز علائم جلوگیری کنند. به طور مثال، فعالیت بدنی خود را کاهش می‌دهند تا دچار نفس تنگی نشوند. با کاهش دادن میزان فعالیت بدنی، تناسب اندام فرد ضعیف شده و حتی بیشتر دچار تنگی نفس می‌شود. این روند کاهشی تحرک و رسیدن به یک زندگی بی‌تحرک، به این معنی است که این افراد مستعد ابتلا به طیف وسیعی از مشکلات جدی در سلامتی مانند چاقی و بیماری‌های قلبی عروقی خواهند شد.
تشخیص
تشخیص COPD یک آزمایش تنفسی به نام اسپیرومتری انجام می‌شود. این آزمایش را می‌توان در یک مرکز جراحی عمومی، آزمایشگاه تخصصی یا توسط یک متخصص انجام داد. کارها و آزمایش‌های دیگری که ممکن است انجام شود شامل موارد زیر است:
- معاینات جسمی
- سابقه‌ی پزشکی
- تست‌های انتقال گاز و حجم ریه
- آزمایش‌های خون
- آنالیز مخاط
- عکسبرداری از قفسه سینه
- سی تی اسکن ریه
درمان بیماری انسداد مزمن ریوی
بافت ریه آسیب دیده، قابل ترمیم نیست. با این حال، روش‌هایی وجود دارد که می‌توانید از آنها برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری، بهبود علائم، کاهش نیاز به بستری در بیمارستان و زندگی طولانی‌تر استفاده کنید.
درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- داروی گشاد کننده نایژه – برای باز کردن مجاری تنفسی. این دارو بهتر است از طریق دمنده یا پافر مصرف شود.
- داروهای کورتیکواستروئید – داروهایی برای کاهش التهاب و تورم بافت ریه هستند. این دارو را معمولاً با دمنده مصرف می‌کنند تا خطر بروز عوارض جانبی را به حداقل برسانند.
- داروهای خلط آور – این داروها برای شل شدن و کندن مخاط از ریه و سهولت در سرفه کردن آن مصرف می‌شود.
- اکسیژن درمانی – برای بسیاری از افراد مبتلا به بیماری مزمن ریه که سطح اکسیژن خونشان پایین است، تجویز می‌شود. بدن می‌تواند پایین بودن سطح اکسیژن را برای مدت زمان کوتاهی تحمل کند، اما سطح پایین اکسیژن برای مدت طولانی می‌تواند باعث ایجاد مشکل در اندام‌های حیاتی بدن شود. اکسیژن درمانی در منزل به شما کمک می‌کند تا سطح اکسیژن خون به حالت عادی برگردد و آسیب به اعضای حیاتی بدن کاهش یابد. اکسیژن درمانی معمولاً برای طولانی شدن عمر افراد تجویز می‌شود و همچنین ممکن است کیفیت زندگی را بهبود بخشد. اگرچه استفاده از اکسیژن ممکن است تنگی نفس را تسکین دهد، اما در بسیاری از موارد این‌گونه نیست.
- درمان عفونت‌های قفسه سینه – داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت‌های موجود و واکسیناسیون علیه ذات‌الریه و آنفلوانزا برای کاهش خطر عفونت در آینده مصرف می‌شوند.
- توان‌بخشی ریوی – این برنامه‌ها شامل یک ارزیابی فردی و به دنبال آن آموزش و تمریناتی تحت نظارت است. برنامه‌های توان‌بخشی معمولاً حدود هشت هفته انجام می‌شوند و در پایان برنامه، به طور معمول ارزیابی مجدد و ارجاع به یک برنامه تمرینی مکمل مانند برنامه‌ی کاری ریه‌ها (Lungs in Action) انجام می‌گیرد.
- جراحی – عملی به نام جراحی کاهش حجم ریه برای تعداد کمی از افراد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی گزینه احتمالی است. در این جراحی، قسمت‌های آسیب دیده‌ی بافت ریه‌ی بیمار برداشته می‌شود، این کار به بافت سالم اجازه می‌دهد که بهتر منبسط و منقبض شود. یک عمل جراحی دیگر وجود دارد که شامل قرار دادن دریچه‌هایی درون برونشیال برای دستیابی به کاهش حجم ریه است.
- کنترل مداوم – فرد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی، باید به طور منظم تحت معاینات پزشکی قرار بگیرد.
تغییراتی در سبک زندگی برای افراد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی
اگر مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی هستید، ایجاد تغییرات مهم در سبک زندگی می‌تواند به شما کمک کند، از جمله:
- ترک سیگار – تکنیک‌هایی برای ترک سیگار از جمله قطع ناگهانی مصرف، مشاوره، درمان جایگزینی نیکوتین و داروهایی که روی گیرنده‌های مغز کار می‌کنند، وجود دارند. شواهد نشان می‌دهد که مشاوره، همراه با درمان پزشکی، در ترک سیگار بسیار مؤثر است.
- تا آنجا که ممکن است از نظر جسمی فعال باشید. در صورت امکان، در برنامه‌های توان‌بخشی ریوی شرکت کنید.
- پیروی از یک برنامه اقدام برای COPD
- داشتن یک رژیم غذایی سالم
- ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و محیط خانه برای داشتن استراحت کافی
- هیدراته بودن و وجود آب کافی در بدن برای کمک به روان‌تر بودن مخاط در ریه‌ها و سرفه آسان‌تر
- اجتناب از محیط‌های دودی یا آلوده به گرد و غبار
