تنگی نفس یکی از عوارض شایع دوران بارداری، به ویژه در سه ماهۀ سوم و اوایل بارداری است. برخی خانم‌ها از همان ابتدای سه ماهه اول دچار تنگی نفس می‌شوند، اما عده‌ای تنگی نفس را در سه ماهه آخر تجربه می‌کنند. اگر تنگی نفس پی‌آمد انجام دادن فعالیتی بدنی مانند بالا رفتن از پله‌ها باشد، کاملاً عادی و بدون خطر است. اما تنگی نفس در بانوان بارداری که سابقه ابتلا به آسم، کاردیومیوپاتی پری‌پارتوم (مشکل قلبی در دوران بارداری یا بلافاصله پس از زایمان) و آمبولی ریه (انسداد شریان ریه) دارند، منجر به بروز عوارض دیگری می‌شود و باید درمان شود.
علل تنگی نفس در دوران بارداری
علت اصلی بروز مشکلات تنفسی در دوران بارداری تغییراتی طبیعی است که در بدن به دلیل سازگار شدن با جنین در حال رشد و حفظ جنین رخ می‌دهد. تنگی نفس که اصطلاحاً دیس‌پنه یا دیس‌پنی نیز گفته می‌شود، می‌تواند پی‌آمد ایجاد شدن تغییرات زیر باشد که در هر یک از سه دوره سه ماهه بارداری در بدن مادر رخ می‌دهد.
تنگی نفس در سه ماهه اول بارداری
هورمون پروژسترون ممکن است عاملی برای تنگی نفس باشد. این هورمون باعث افزایش جذب اکسیژن از جریان خون شده و در نتیجه ظرفیت ریه‌ها افزایش می‌یابد. این افزایش جذب اکسیژن می‌تواند باعث افزایش فشار دی‌اکسید کربن در بدن شود و نتیجه‌اش احساس تنگی نفس می‌شود.
اگرچه نرخ تنفس مانند قبل از بارداری است، اما ممکن است مادر نفس‌های عمیق‌تری بکشد و این تغییر منجر به احساس تنگی نفس می‌شود. همچنین، حجم خون در مراحل اولیه بارداری تقریباً ۵۰ درصد افزایش می‌یابد، بنابراین قلب باید سخت‌تر از گذشته کار کند و مادر حتی وقتی در حال استراحت است، باید بیشتر نفس بکشد.
تنگی نفس در سه ماهه دوم بارداری
وجود هورمون‌های بارداری در سه ماهه دوم نیز مانند سه ماهه اول باعث می‌شود که بدن اکسیژن بیشتری جذب کند، در نتیجه مغز تحریک می‌شود که تعداد و عمق نفس‌ها را افزایش دهد.
به علاوه هورمون‌های بارداری موجب متورم شدن مویرگ‌های مجاری تنفسی می‌شوند و در نتیجه مادر احساس می‌کند که به سختی نفس می‌کشد.
تنگی نفس در سه ماهه سوم بارداری
در دوران بارداری، جنین در حال رشد است و رحم منبسط شده مادر به دیافراگم (عضله زیر قفسه سینه) فشار می‌آورد و آن را رو به بالا فشار می‌دهد. این باعث کاهش فضای موجود برای ریه‌ها می‌شود و منبسط شدن برای ریه‌ها سخت می‌شود. به همین دلیل، مادر ممکن است مانند دونده‌ای که تازه دوی ماراتن را به پایان رسانده است، سریع‌تر نفس بکشد. این نفس‌های سریع کاملاً عادی است و برای مادر و نوزاد خطری ندارد.
تنگی نفس در سه ماهه سوم بارداری مشکل شایعی است، به خصوص زمانی که جنین بالا قرار می‌گیرد یا مقدار زیادی مایع آمنیوتیک وجود دارد. همچنین، مادران آینده که بالا و پایین رفتن از پله‌ها و حمل بارهای سنگین یا افزایش وزن شدید در دوران بارداری داشته باشند، ممکن است دچار تنگی نفس شوند.
تنگی نفس یکی از عوارض شایع بارداری‌های دوقلویی یا چندقلویی است. به این گروه از مادران توصیه می‌شود که حتی‌الامکان استراحت کنند.
دلایل دیگر تنگی نفس در دوران بارداری
تنگی نفس گاهی اوقات علامت ابتلا به عارضه‌های زیر است:
- کم‌خونی: افرادی که کمبود آهن دارند، تعداد گلبول‌های قرمز خونشان پایین است ـ گلبول‌های قرمز اکسیژن را از ریه‌ها به بقیه قسمت‌های بدن می‌برند و دی اکسید کربن را از بدن به ریه‌ها برمی‌گردانند. اگر خانم بارداری کم‌خونی داشته باشد، بدنش باید برای تامین اکسیژن مورد نیاز مادر و نوزاد بیشتر کار کند. تنگی نفس یکی از علائم کم‌خونی است.
- آسم: آسم یکی دیگر از دلایل تنگی نفس است، خانم بارداری که سابقه آسم دارد و دچار تنگی نفس شده است، باید به پزشک مراجعه کند تا مشخص شود که آیا هورمون‌های بارداری علت تنگی نفس است یا آسم.
تنگی نفس همراه با سوزش سر دل، تپش قلب، افزایش ضربان قلب یا سرد شدن انگشتان دست و پا می‌تواند علامت ابتلا به یک مشکل جدی قلبی یا ریوی باشد. در صورت بروز این علائم به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
آیا تنگی نفس به نوزاد آسیب می‌زند؟
چنانچه علامت نگران کننده دیگری وجود نداشته باشد، تنگی نفس در دوران بارداری عادی است و مادامی که اکسیژن کافی از راه جفت به جنین برسد، خطری جنین را تهدید نمی‌کند. تنفس عمیق و کافی خون سرشار از اکسیژن را به جنین می‌رساند.
سخت نفس کشیدن در دوران بارداری عادی است؟
جایی برای نگرانی وجود ندارد. تنگی نفس یکی از عوارض هورمون پروژسترون است و در دوران بارداری عادی است. چنانچه پایین بودن میزان هموگلوبین (کم‌خونی) که می‌تواند ناشی از کمبود مواد مغذی، عادت‌های غذایی ناسالم یا رژیم غذایی نامناسب باشد، علت تنگی نفس باشد، باید با متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
آیا تنگی نفس می‌تواند یکی از علائم اولیه بارداری باشد؟
بله، تنگی نفس می‌تواند یکی از نشانه‌های اولیه بارداری باشد. بارداری علائم متعددی دارد که بسیاری از خانم‌ها از آنها اطلاع ندارند. عقب افتادن عادت ماهانه متداول‌ترین علامت بارداری است که خانم‌ها را به فکر استفاده از کیت تست بارداری می‌اندازد. نوزاد برای رشد و نمو به اکسیژن و خون نیاز دارد، سهیم شدن اکسیژن و خون با نوزاد در چند هفته نخست پس از حاملگی منجر به تنگس نفس مادر می‌شود.
درمان تنگی نفس در دوران بارداری
درمان خاصی برای تنگی نفس در دوران بارداری وجود ندارد، البته تکنیک‌های تن‌آرامی و تمرین‌های تنفسی می‌تواند به رفع تنگس نفس کمک کند. بالا نگه داشتن سر و قفسه سینه هنگام خوابیدن نیز روش خوبی برای رفع تنگی نفس است. داشتن وضعیت اندامی صحیح هنگام نشستن، ایستادن یا خوابیدن نیز بسیار مهم است.
رعایت وضعیت اندامی مناسب
وضعیت اندامی مناسب به رفع تنگی نفس کمک می‌کند. قفسه سینه را هنگام نشستن بالا نگه دارید و شانه‌هایتان را عقب بدهید تا ریه‌ها فضای کافی برای منبسط شدن داشته باشند.
- بدنتان را هنگام خوابیدن با استفاده از چند بالش بالا نگه دارید تا به این ترتیب حفره شکمی منبسط شود و راحت‌تر نفس بکشید.
- اگر به پهلو می‌خوابید، یک بالش اضافی زیر سرتان بگذارید تا سر بالا قرار بگیرد.
- اگر احساس سرگیجه یا تنگی نفس دارید، به پشت نخوابید. در غیر این صوررت خوابیدن در هر وضعیتی که راحت هستید، برای خودتان و نوزادتان اشکالی ندارد.
تغییر وضعیت
اگر وقتی مدتی طولانی در یک وضعیت قرار می‌گیرید، دچار تنگی نفس می‌شوید، موقعیتتان را عوض کنید تا راحت‌تر نفس بکشید. توصیه می‌کنیم صاف بایستید تا فشار کمتری به دیافراگم وارد شود.
به خودتان سخت نگیرید
به پیام‌های بدنتان گوش بدهید و هر زمان احساس کردید خسته شده‌اید، استراحت کنید. وقتی احساس تنگی نفس کردید، سعی کنید آرام باشید. هر کاری را که در حال انجام دادنش هستید، متوقف کنید و چند نفس عمیق بکشید تا حالتان بهتر شود. 20 دقیقه به خودتان استراحت بدهید، سپس فعالیتتان را از سر بگیرید.
غذای سالم میل کنید
از همان لحظه‌ای که تصمیم به باردار شدن می‌گیرید، سعی کنید وزنتان را در حد ایده‌آل نگه دارید و تناسب اندامتان را حفظ کنید. اگر کم‌خونی علت تنگی نفستان است، رژیم غذایی سالم و متعادلی را برای پیشگیری از تنگی نفس رعایت کنید. به علاوه تغذیه سالم به داشتن وزن مناسب کمک می‌کند و نفس کشیدن را برایتان راحت‌تر می‌کند.
- چون تنگی نفس می‌تواند یکی از علائم کم‌خونی نشأت گرفته از کمبود آهن باشد، غذاهای سرشار از آهن مانند گوشت قرمز، توت‌های تیره رنگ مانند تمشک و سبزیجات سبزبرگ را به برنامه غذاییتان اضافه کنید.
- خوراکی‌های حاوی مقدار زیادی مواد قندی، چربی یا نمک مصرف نکنید.
- مصرف ویتامین ث را افزایش دهید، چون ویتامین ث در جذب آهن به بدن کمک می‌کند. لوبیا نیز سرشار از پروتئین است. البته این خوراکی‌ها، به ویژه انواع تیره رنگ آن را باید در حد اعتدال مصرف کنید، چون مصرف آنها بر جذب آهن تاثیر می‌گذارد.
ورزش
ورزش نکردن و عدم فعالیت مشکل تنگی نفس را افزایش می‌دهد. ورزش‌های سبکی را انجام بدهید که حین انجام دادن آنها می‌توانید بدون از نفس افتادن حرف هم بزنید. از یاد نبرید که نوزاد باید اکسیژن کافی را حین ورزش کردن مادر دریافت کند.
- ورزش کردن در هفته‌های اول بارداری تنفس را بهبود می‌دهد و ضربان قلب را کنترل می‌کند. قبل از شروع هر گونه برنامه ورزشی حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید.
- اگر تا به حال ورزش را شروع نکرده‌اید، اکنون بهترین زمان برای یادگیری یوگا است. حرکات کششی یوگا فضای لازم را در اختیار ریه‌ها می‌گذارد و در نتیجه بهتر نفس می‌کشید.
- پیاده‌روی سریع و شنا نیز توانایی تنفس عمیق را افزایش می‌دهد و به حفظ تناسب اندام کمک می‌کند.
با انجام دادن این ورزش‌ها استقامت کافی را برای مدیریت علائم تنگی نفس پیدا می‌کنید. درهر حال همواره باید به ندای بدنتان گوش بدهید و بیش از حد به خودتان فشار نیاورید.
تمرین‌های تنفسی
انجام دادن تمرین‌های تنفسی به طور کلی ظرفیت ریه‌ها را افزایش می‌دهد و به خانم‌های باردار کمک می‌کند که تنفس سینه‌ای را جایگزین تنفس شکمی کنند، چون تنفس شکمی به دلیل بزرگ شدن رحم برای مادر دشوار است. تمرین‌های زیر هایپرونتیلیشن (تنفس سریع و غیرعادی) را در دوران بارداری کاهش می‌دهد.
سعی کنید تمرین‌های تنفسی زیر را انجام بدهید:
- بازوهایتان را از پهلو رو به بالا ببرید و نفس عمیق بکشید.
- سپس همان‌طور که بازوهایتان را پایین می‌آورید، نفس را بیرون بدهید.
- سرتان را هنگام دم بالا و هنگام بازدم پایین بیاورید.
- دست‌هایتان را روی قفسه سینه بگذارید و سعی کنید به جای شکم از راه سینه یک نفس عمیق و بلند بکشید.
- همان طور که در حال کشیدن نفس عمیق هستید، دنده‌هایتان را به دست‌هایتان فشار بدهید. تنفس عمیق سینه‌ای را تمرین کنید تا هر زمان که تنفس شکمی برایتان سخت شد، بتوانید تنفسی سینه‌ای را جایگزین تنفس شکمی بکنید.
درمان‌های مکمل برای رفع تنگی نفس
شواهد معتبری درباره موثر بودن درمان‌های مکمل برای رفع تنگی نفس در دوران بارداری وجود ندارد. بااین حال درمان‌های مکمل بسیاری وجود دارد که باعث می‌شود احساس آرامش بیشتری پیدا کنید و مشکل تنگی نفس را کمتر احساس کنید. اگر می‌خواهید درمان‌های مکمل را امتحان کنید، حتماً به متخصص مجربی که مجوز دارد و در زمینه درمان بانوان باردار از دانش و تجربه لازم برخوردار است، مراجعه کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی با هدف بهبود عملکردهای بدن انجام می‌شود. متخصص سوزن‌های ظریفی را در نقاط خاصی از بدن فرو می‌کند.
از آنجایی که پژوهش‌های انجام شده در زمینه طب سوزنی به نتایج یکسانی نرسیده‌اند، نمی‌توان با قطعیت گفت که آیا طب سوزنی کمکی به درمان تنگی نفس می‌کند یا خیر. درهر حال چون طب سوزنی باعث آزاد شدن مسکن‌های طبیعی بدن، موسوم به اندورفین‌ها می‌شود، طب سوزنی می‌تواند آرامش و راحتی بیشتری را برایتان به ارمغان بیاورد.
استئوپاتی
استئوپاتی و کایروپراکتیک درمان‌هایی دستی هستند که با هدف تنظیم مجدد بدن و کاهش تنش عضلانی و فشار روی مفاصل انجام می‌شوند.
هرچند درمان دستی برای تسکین کمردرد مفید است، اما شواهد معتبری دال بر موثر بودن درمان دستی برای رفع تنگس نفس وجود ندارد. بااین حال آرام شدن بدن، شل شدن عضلات و بهبود حالت اندامی می‌تواند کمک کند تا راحت‌تر نفس بکشید.
داروهای گیاهی (Rescue Remedy )
اگر تنگی نفستان آن‌قدر شدید شد که احساس اضطراب یا هراس کردید، می‌توانید داروهای گیاهی ضداسترس (Rescue Remedy) را امتحان کنید. هرچند شواهد معتبری درباره مفید بودن داروهای گیاهی برای درمان تنگی نفس وجود ندارد، اما مصرف داروهای گیاهی برای رفع اضطراب بسیاری از خانم‌ها مفید بوده است. هر بار فقط چند قطره از قطره‌های گیاهی رفع اضطراب استفاده کنید.
پیشگیری از تنگی نفس در دوران بارداری
از آنجایی که تنگی نفس واکنش طبیعی بدن برای سازگار شدن با جنین در حال رشد است، پیشگیری از تنگی نفس همواره ممکن نیست. بااین حال با رعایت چند توصیه ساده می‌توانید شدت تنگی نفس را کمتر کنید.
آب مورد نیاز بدن را تامین کنید
گاهی اوقات کاهش آب بدن دلیل تنگی نفس است. پس بهتر است آب فراوان بنوشید و از نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای، سودا و الکل پرهیز کنید، چون این نوشیدنی‌ها وزن بدن را افزایش می‌دهند و با دامن زدن به تپش قلب باعث شدیدتر شدن تنگی نفس می‌شوند.
کارهای بدنی سنگین انجام ندهید
با حمل بارهای سنگین یا شب‌ها تا دیروقت کار کردن به خودتان فشار نیاورید. سعی کنید از انجام دادن کارهای بدنی سنگین خودداری کنید.
زمان مراجعه به پزشک
همان‌طور که گفته شد تنگی نفس یکی از عوارض شایع بارداری است. اما اگر علاوه بر تنگی نفس با علائم جدی دیگری نیز مواجه شدید، بهتر است بلافاصله برای بررسی وضعیتتان و دریافت درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید. در صورت روبه‌رو شدن با هر یک از علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس شدید همراه با تنفس سریع، درد قفسه سینه یا تپش قلب (تاکی‌کاردی)
- احساس درد شدید در قفسه سینه هنگام کشیدن نفس عمیق
- کبود شدن لب‌ها و نوک انگشتان
- احساس سرگیجه بلافاصله بعد از انجام دادن فعالیت
- اگر شب‌ها یا وقتی دراز می‌کشید، نفس کشیدن برایتان سخت می‌شود.
- سرفه مداوم همراه با تب یا سرفه خونی
- احساس کمبود اکسیژن
- احساس خستگی ناشی از کم‌خونی
- مشکلات تنفسی ناشی از آسم یا ذات‌الریه
هشدارهای زیر را جدی بگیرید:
- اگر آسم را در دوران بارداری کنترل نکنید، خود و نوزادتان را در معرض خطرهای بیشتری قرار خواهید داد.
- آمبولی ریه یا وجود لخته خون در ریه عارضه جدی دیگری است که باعث تنگی نفس می‌شود و به درمان اورژانسی نیاز دارد.
تنگی نفس چقدر طول می‌کشد؟
جنین در خانم‌هایی که برای اولین بار باردار می‌شوند، در حوالی هفته سی و ششم پایین می‌آید و وارد لگن می‌شود. انتظار می‌رود که مشکل تنگی نفس در این زمان برطرف شود. اما در خانم‌هایی که قبلاً باردار شده‌اند، جنین تا موعد زایمان پایین نمی‌آید.
میزان هورمون پروژسترون پس از زایمان به طور طبیعی کاهش می‌یابد و فشار روی رحم و دیافراگم از بین می‌رود. اما چند ماه طول می‌کشد تا سیستم تنفسی به حالت عادی برگردد.
