بیماری شریان محیطی یک مشکل مربوط به گردش جریان خون است که در صورت ابتلا به آن به دلیل تنگی عروق، خون‌رسانی به اندام تحتانی بدن کاهش می‌یابد. زمانی که شما به بیماری شریان محیطی مبتلا می‌شوید، خون به اندازه کافی به اندام‌های بدن شما – معمولاً پاها – نمی‌رسد. این باعث بروز علائمی می‌شود که مهم‌ترین آنها درد پا در هنگام راه رفتن است. بیماری شریان محیطی احتمالاً نشانه تجمع چربی در عروق (آترواسکلروزیس) است. این بیماری باعث کاهش جریان خون به سمت قلب و مغز و همچنین پاها می‌شود. غالباً این بیماری با ترک استعمال دخانیات، ورزش کردن و پیروی از یک رژیم غذایی سالم با موفقیت درمان می‌شود.
علت ابتلا به بیماری شریان محیطی
غالباً ابتلا به ارترواسکلروزیس باعث ایجاد بیماری شریان محیطی می‌شود. در آرترواسکلروزیس، چربی‌های انباشته‌شده (پلاک‌ها) در سطح دیواره عروق جمع شده و باعث کاهش جریان خون می‌شوند. با این که در موارد ابتلا به آرترواسکلورزیس، بیشتر تمرکز بر قلب است اما این بیماری می‌تواند بر قسمت‌های دیگر بدن نیز تأثیر بگذارد. زمانی که این اتفاق در عروقی که وظیفه خون‌رسانی به اندام‌های تحتانی بدن را دارند اتفاق می‌افتد باعث ابتلا به بیماری شریان محیطی می‌شود. در موارد نادر علت ابتلا به بیماری شریان محیطی ممکن است تورم عروق خونی، آسیب‌دیدگی اندام‌ها، آناتومی غیرعادی رباط‌ها یا عضلات و قرار گرفتن در معرض اشعه‌های مضر باشد.
عواملی که احتمال ابتلا به بیماری شریان محیطی را افزایش می‌دهند
برخی عواملی که احتمال ابتلا به بیماری شریان محیطی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
• استعمال دخانیات
• ابتلا به دیابت
• چاقی (شاخص توده بدنی بیش از 30)
• بالا بودن فشار خون
• بالا بودن کلسترول خون
• افزایش سن به خصوص پس از 50 سالگی
• سابقه فامیلی ابتلا به بیماری شریان محیطی، بیماری قلبی و سکته مغزی
• بالا بودن سطح هوموسیستئین، یک مؤلفه پروتئینی که به ساخت و بازسازی بافت‌ها کمک می‌کند.
افرادی که سیگار می‌کشند یا به دیابت مبتلا هستند به دلیل کاهش جریان خون بیش از سایرین در معرض ابتلا به بیماری شریان محیطی هستند.
علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی
در حالی که بسیاری از افراد مبتلا به بیماری شریان محیطی علائم خفیفی دارند یا علامتی از این بیماری ندارند، برخی افراد نیز ممکن است در هنگام راه رفتن دچار پا درد شوند. علائم این نوع پا درد عبارتند از درد یا گرفتگی عضلات در پاها یا دستان که در هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی تشدید شده و پس از چند دقیقه استراحت برطرف می‌شود. محل درد به محل لختگی خون یا محل باریک شدن رگ بستگی دارد. درد ساق پا یکی از شایع‌ترین این نوع دردها است. شدت پا درد بسیار متغیر و از یک ناراحتی خفیف تا درد ناتوان‌کننده می‌تواند باشد. در پا دردهای شدید، راه رفتن و انجام فعالیت‌های فیزیکی برای فرد مبتلا بسیار دشوار می‌شود. برخی علائم و نشانه‌های ابتلا به بیماری شریان محیطی عبارتند از:
• گرفتگی دردناک در یک یا هر دو ران، باسن یا ساق پا پس از انجام برخی فعالیت‌ها نظیر پیاده‌روی یا بالا رفتن از پله‌ها
• بیحسی و احساس ضعف در پاها
• سرد شدن قسمت پایین پا یا کف پا به خصوص در مقایسه با قسمت‌های دیگر بدن
• درد در انگشتان پا، کف چا یا پاها که بهبود نمی‌یابد
• تغییر در رنگ پاها
• ریزش مو یا کاهش سرعت رشد مو در پاها
• کاهش سرعت رشد ناخن‌ها
• درخشنده شدن پوست پاها
• ضعیف بودن نبض یا قطع شدن نبض در پاها
• اختلالات نعوظ در مردان
اگر بیماری شریان محیطی پیشروی کند، درد ممکن است در زمان‌هایی که فرد در حال استراحت است یا در زمان‌هایی که دراز کشیده است نیز احساس شود (درد ایسمیک). ممکن است این درد به اندازه‌ای باشد که باعث اختلال در خواب بیمار شود. آویزان کردن پا از لبه تخت یا قدم زدن در اتاق ممکن است باعث تسکین موقتی درد شود.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد
اگر شما به درد پا، بیحسی یا علائم دیگر در پاهای خود دچار هستید نباید به اشتباه آنها را جزئی از فرایند پیری و افزایش سن برآورد کنید بلکه باید به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر شما علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی را ندارید در موارد زیر باید تحت معاینه قرار گیرید:
• اگر سن شما بیش از 65 سال است
• اگر سن شما بیش از 50 سال است و سابقه ابتلا به دیابت یا استعمال دخانیات دارید
• اگر سن شما کمتر از 50 سال است و به بیماری دیابت یا بیماری‌های دیگر که احتمال ابتلا به بیماری شریان محیطی را افزایش می‌دهند نظیر چاقی و فشار خون بالا مبتلا هستید.
عوارض ابتلا به بیماری شریان محیطی
اگر شما به دلیل تجمع پلاک در عروق (آرترواسکلورزیس) به بیماری شریان محیطی مبتلا شده‌اید ممکن است در معرض ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات زیر نیز باشید:
• ایسکمی شدید اندام: این بیماری با بروز زخم‌های باز که بهبود نمی‌یابند، یک جراحت یا یک عفونت در پاها ایجاد می‌شود. ایسکمی شدید اندام زمانی اتفاق می‌افتد که آسیب‌دیدگی‌ها یا عفونت‌ها پیشروی کرده و باعث از بین رفتن بافت‌ها (قانقاریا) می‌شوند، در برخی موارد ممکن است قطع اندام ضرورت یابد.
• سکته مغزی و حمله قلبی: ارترواسکلروزیس که باعث ایجاد علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی می‌شود به پا محدود نمی‌شود. انباشته شدن چربی‌ها باعث می‌شود که خون‌رسانی به مغز و قلب نیز با مشکل روبرو شده و کاهش یابد.
تشخیص ابتلا به بیماری شریان محیطی
برخی آزمایش‌هایی که ممکن است پزشک برای تأیید تشخیص ابتلا به بیماری شریان محیطی انجام دهد عبارتند از:
معاینه بالینی
پزشک ممکن است علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی نظیر ضعف یا عدم وجود نبض در قسمتی که رگ آن تنگ شده است، صدای سوت روی عروق که به وسیله استتوسکوپ شنیده می‌شود، کند بودن فرایند بهبودی زخم‌ها در قسمتی که عبور جریان خون از آن محدود شده است و کاهش فشار خون در اندام آسیب‌دیده را در هنگام معاینه بیمار تشخیص دهد.
شاخص مچ پا – بازویی (ABI)
این یک آزمایش معمول برای تشخیص ابتلا به بیماری شریان محیطی است. در این آزمایش، فشار خون در مچ پا با فشار خون در دست مورد مقایسه قرار می‌گیرد. پزشک برای گرفتن فشار خون از یک کاف معمولی فشار خون و یک دستگاه سونوگرافی مخصوص برای اندازه‌گیری فشار و جریان خون استفاده می‌کند. ممکن است از شما خواسته شود که روی تردمیل راه بروید و فشار خون شما بلافاصله قبل و بعد از ورزش کردن گرفته شود تا شدت تنگی عروق در هنگام راه رفتن مشخص شود.
سونوگرافی
روش‌های تصویربرداری سونوگرافی خاص مانند سونوگرافی داپلر به پزشک در ارزیابی جریان خون در عروق خونی و شناسایی قسمت‌های مسدود شده یا تنگ شده کمک می‌کند.
آنژیوگرافی
یک نوع ماده کنتراست یا حاجب ویژه در عروق خونی شما تزریق می‌شود تا پزشک بتواند با استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس یا آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (ام آر آ) یا آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری (سی تی آ) داخل عروق خونی شما را مشاهده کند. آنژیوگرافی یک روش تهاجمی است که با استفاده از یک کاتتر که از عروق کشاله ران وارد ناحیه آسیب‌دیده می‌شود، رنگ را تزریق می‌کند. این روش همچنین می‌تواند به عنوان یک روش تشخیصی و درمانی همزمان استفاده شود. پس از تشخیص شریان تنگ شده، پزشک ممکن است از یک بالون کوچک یا تجویز برخی داروهای بهبوددهنده گردش جریان خون برای گشودن آن استفاده کند.
آزمایش‌های خون
نمونه خون شما برای بررسی احتمال بالا بودن کلسترول یا تری‌گلیسیرید خون و همچنین احتمال ابتلا به دیابت گرفته می‌شود.
درمان بیماری شریان محیطی
در درمان بیماری شریان محیطی، دو هدف اصلی دنبال می‌شود:
• مدیریت علائم مانند درد پا تا شما بتوانید به انجام فعالیت‌های فیزیکی خود ادامه دهید
• توقف پیشروی آترواسکلروزیس در بدن برای کاهش احتمال بروز حمله قلبی
شما می‌توانید با تغییر سبک زندگی خود به خصوص در اوایل ابتلا به بیماری شریان محیطی به این اهداف دست یابید. اگر سیگار می‌کشید آن را ترک کنید زیرا یکی از عوامل بسیار مهمی است که احتمال بروز عوارض بیماری را افزایش می‌دهد. اگر علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی را مشاهده کردید احتمالاً باید به دنبال درمان‌های پزشک نیز باشید. پزشک ممکن است داروهای ضد انعقاد خون، کاهنده فشار خون و کلسترول و داروهای تسکین‌دهنده درد و علائم دیگر را تجویز نماید.
داروها
داروهایی که برای درمان بیماری شریان محیطی تجویز می‌شوند عبارتند از:
داروهای کاهنده کلسترول خون
ممکن است به شما توصیه شود که داروهای کاهنده کلسترول خون به نام استاتین را مصرف کنید تا احتمال بروز حمله قلبی و سکته مغزی کاهش یابد. هدف از مصرف این داروها برای افراد مبتلا به بیماری شریان محیطی، کاهش آل دی آل (لیپوپروتئین کم تراکم) یا کلسترول بد خون است تا به مقدار 100 میلی‌گرم در مسی لیتر یا 2.6 میلی مول در لیتر برسد. اگر شما در معرض حمله قلبی یا سکته قلبی باشید به خصوص اگر به دیابت مبتلا باشید یا سیگار بکشید باید کلسترول خون شما بیش از این مقدار کاهش یابد.
داروهای فشار خون بالا
اگر فشار خون شما بالا باشد ممکن است پزشک داروهایی را برای کاهش آن تجویز نماید. فشار خون بر حسب میلی‌متر جیوه سنجیده می‌شود. عدد بالا نشان‌دهنده فشار خون در سرخرگ‌ها در هنگام ضربان قلب است (فشار سیستولیک) و عدد پایین نشان‌دهنده فشار خون در عروق بین ضربان قلب است (فشار دیاستولیک). هدف از درمان فشار خون این است که مقدار آن به 130 / 80 میلی‌متر جیوه برسد. این یک راهنما برای همه افراد مبتلا به بیماری عروق کرونری، دیابت یا بیماری‌های کلیوی مزمن است. فشار خون 130 / 80 میلی‌متر جیوه برای افرادی که بیش از 65 سال دارند و همچنین افراد سالمی که سن کمتر دارند ولی احتمال ابتلای آنها به بیماری‌های قلبی عروقی در 10 سال آینده حدود 10 درصد است نیز مناسب است.
داروهای کنترل‌کننده قند خون
اگر شما به دیابت مبتلا هستید، کنترل قند خون برای شما از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با پزشک خود در مورد اهداف میزان قند خون و مراحلی که باید برای دستیابی به این اهداف طی کنید صحبت نمایید.
داروهای ضد انعقاد خون
از آنجا که بیماری شریان محیطی با کاهش جریان خون در اندام‌ها ارتباط دارد باید گردش جریان خون بهبود یابد. پزشک ممکن است برای شما مصرف روزانه آسپیرین یا داروهای دیگر نظیر کلوپیدوگرل (پلاویکس) را تجویز نماید.
آنژیوپلاستی و عمل جراحی
در برخی موارد، آنژیوپلاستی یا عمل‌های جراحی ممکن است برای درمان بیماری شریان محیطی که باعث ایجاد پا درد شده است ضرورت یابد:
آنژیوپلاستی
در آنژیوپلاستی، یک لوله توخالی کوچک (کاتتر) از طریق عروق خونی وارد شریان آسیب‌دیده یا تنگ شده می‌شود. آنجا یک بالون کوچک که نوک کاتتر قرار دارد باد شده تا دوباره شریان مورد نظر را باز کرده و دیواره رگ مسدود شده را تعریض کرده تا جریان خون عبوری از آن افزایش یابد. پزشک ممکن است یک بستر شبکه‌ای به نام استنت را در رگ مورد نظر قرار دهد که به باز ماندن آن شریان کمک می‌کند. این عمل مشابه عملی است که پزشکان برای باز کردن عروق قلبی انجام می‌دهند.
عمل جراحی بایپاس
پزشک ممکن است با استفاده از عروق قسمت‌های دیگر بدن یا یک رگ ساخته شده با مواد مصنوعی، عمل بایپاس را انجام دهد. این روش باعث می‌شود که خون از اطراف، جریان پیدا کرده یا با بایپاس رگ تنگ شده یا مسدود شده از مسیر رگ دیگری جریان یابد.
ترومبولیتیک تراپی
اگر یک لخته خون باعث انسداد رگ شما شده باشد، پزشک ممکن است یک داروی حل‌کننده لخته خون را از طریق شریانی که در محل انسداد قرار دارد به درون رگ شما تزریق نماید.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
بسیاری از افراد ممکن است با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود به خصوص با ترک سیگار، علائم ابتلا به بیماری شریان محیطی را مدیریت کرده و از پیشروی این بیماری جلوگیری کنند. برای تثبیت یا بهبود بیماری شریان محیطی:
استعمال دخانیات را ترک کنید
استفاده از محصولات دخانی باعث تنگ شدن و آسیب دیدگی عروق می‌شود و یکی از عوامل اصلی در ایجاد و تشدید بیماری شریان محیطی است. اگر سیگار می‌کشید، بهتر است آن را ترک کنید زیرا این عادت احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. اگر نمی‌توانید به تنهایی سیگار را ترک کنید، با پزشک خود درباره روش‌های ترک سیگار از جمله استفاده از داروهای کمکی صحبت کنید. این داروها می‌توانند به شما در ترک سیگار کمک کنند.
ورزش کردن
این یک مؤلفه کلیدی و مهم است. موفقیت در درمان بیماری شریان محیطی غالباً با مقدار مسیری که می‌توانید بدون درد پا راه بروید سنجیده می‌شود. ورزش‌های مناسب باعث می‌شوند که عضلات شما اکسیژن بیشتری استفاده کنند. پزشک به شما در تهیه یک برنامه ورزشی مناسب کمک می‌کند. وی ممکن است برای درمان پا درد به شما برنامه‌های توانبحشی ورزشی بدهد.
از یک رزیم غذایی سالم پیروی کنید
یک رزیم غذایی سالم مناسب برای قلب شامل مصرف کمتر چربی‌های اشباع‌شده است که به کنترل فشار خون و کلسترول خون که باعث ابتلا به آترواسکلورزیس می‌شود کمک می‌کند.
از مصرف برخی داروهای سرماخوردگی اجتناب کنید
درمان‌های خانگی سرماخوردگی که شامل مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک حاوی پزودوئفدرین می‌شود (آدویل، آلیو و…) باعث تنگ شدن عروق خونی شده و ممکن است علائم بیماری شریان محیطی را تشدید کنند.
پیشگیری از ابتلا به بیماری شریان محیطی
بهترین روش برای پیشگیری از ابتلا به پا درد، حفظ سبک زندگی سالم است بدان معنا که:
• استعمال دخانیات را ترک کنید
• اگر به دیابت مبتلا هستید، قند خون خود را کنترل کنید
• به طور مرتب ورزش کنید، 30 تا 45 دقیقه و چندین مرتبه در هفته ورزش کنید
• کلسترول و فشار خون را پایین نگه دارید
• غذاهایی مصرف کنید که در آنها از چربی‌های اشباع شده استفاده نشده باشد
• وزن سالم خود را حفظ کنید
