بیشتر مردم فکر می‌کنند که فشار خون بالا یا هایپرتنشن یک بیماری مخصوص بزرگسالان است اما فشار خون بالا ممکن است در هر سنی از جمله در خردسالی نیز اتفاق بیفتد. چرا ابتلا به فشار خون بالا در کودکان تبدیل به یک مشکل رو به گسترش شده است؟ چگونه می‌توانید از کودکتان را در برابر این تهدید محافظت کنید؟ اولین گام این است که همه چیر از جمله علل ابتلا، عواقب و روش‌های درمان را در مورد فشار خون بالا درکودکان بیاموزید.
علل فشار خون بالا در کودکان
فشار خون، نیرویی است که باعث جریان یافتن خون در عروق بدن می‌شود. در شرایط عادی، قلب خون را از طریق عروق به سمت قسمت‌های مختلف بدن پمپاژ می‌کند. عروق برای کمک به گردش جریان خون، گشاد شده و منقبض می‌شوند. در افراد مبتلا به فشار خون بالا، خون به سمت دیواره رگ‌ها فشار وارد می‌کند و باعث آسیب‌دیدگی این عروق، قلب و ارگان‌های دیگر بدن می‌شود.
هایپرتنشن اولیه
هایپرتنشن اولیه به این معنی است که بالا رفتن فشار خون به دلیل ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر نیست. بسیاری از پزشکان بر این باورند که افزایش فشار خون در کودکان و بزرگسالان به دلیل افزایش اپیدمی چاقی در بین آنها است. بیشتر نوجوانان و کودکان که سن آنها بیش از 6 سال است و به فشار خون بالا مبتلا هستند سابقه خانوادگی ابتلا به هایپرتنشن یا چاقی دارند.
هایپرتنشن ثانویه
فشار خون بالای ثانویه به دلیل ابتلا به بیماری‌های شناخته شده زمینه‌ای ایجاد می‌شود. برخی از این بیماری ها عبارتند از:
• 80 درصد کودکان به نوعی از بیماری‌های کلیوی یا ناهنجاری‌های عروق خونی مبتلا هستند.
• 5 درصد از کودکان به اختلالات غدد درون‌ریز مبتلا هستند.
• 2 تا 5 درصد از آنها نیز به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند.
فشار خون بالا در کودکان نوپا همیشه یک علت ثانویه دارد. به علاوه، احتمال ابتلا به فشار خون بالا در نوزادان زودرس بیشتر از سایر نوزادان است.
در میان کودکان مبتلا به فشار خون بالا به خصوص آنهایی که بسیار خردسال هستند، فشار خون بالای ثانویه شیوع بیشتری نسبت به فشار خون بالای اولیه دارد اما در میان کودکانی که سن آنها بیش از 6 تا 8 سال است، نرخ ابتلا به فشار خون بالای ثانویه و فشار خون بالای اولیه 50 / 50 است.
علائم و نشانه‌های ابتلا به فشار خون بالا
غالباً کودکان و نوجوانان مبتلا به پیش پرفشاری خون یا مرحله اول فشار خون بالا هیچ علامتی ندارند. اگر پرفشاری خون در کودک در مرحله دوم باشد ممکن است یک یا چند علامت از علائم زیر دیده شود:
• سر درد
• نابینایی
• دوبینی
• درد قفسه سینه
• درد شکم
• مشکلات تنفسی
کودکی به مرحله دوم فشار خون بالا مبتلا است ممکن است تحریک‌پذیر شده و به درستی غذا نخورد یا استفراغ کند. گاهی اوقات بروز مشکل “نارسایی رشد ” در این کودکان تشخیص داده می‌شود.
عوارض ناشی از ابتلا به فشار خون بالا
اگرچه احتمال بروز حملات قلبی یا سکته مغزی در کودکان مبتلا به فشار خون بالا کم است، اما هنوز این احتمال زیاد محسوب می‌شود. فشار خون بالا باعث ایجاد تغییرات در ساختار عروق خونی و قلب می‌شود. اطلاعات محدودی در مورد اینکه این تغییرات دقیقا چه چیزهایی هستند در کودکان موجود است، زیرا فشار خون بالا در این گروه سنی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، مطالعات در بزرگسالان نشان داده است که فشار خون بالا احتمال ابتلا به مشکلات قلبی، عروق خونی و کلیه‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین، شواهدی وجود دارد که برخی از این تغییرات نیز در کودکان مشاهده می‌شوند.
• عروق خونی: فشار خون بالا باعث آسیب‌دیدگی عروق خونی در بدن می‌شود و در نتیجه کارایی قسمت‌های دیگر بدن نیز کاهش می‌یابد.
• کلیه‌ها: اگر عروق خونی در کلیه‌ها آسیب ببینند، نمی‌توانند مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن دفع کنند و این مایعات اضافی باعث افزایش بیشتر فشار خون می‌شوند.
• ارگان‌های دیگر: اگر فشار خون بالا تحت درمان قرار نگیرد، خون‌رسانی به ارگان‌های دیگر بدن از جمله چشم‌ها و مغز با مشکل روبرو شده و ممکن است باعث کوری یا بروز سکته مغزی شود.
تشخیص ابتلا به فشارخون بالا در کودکان
فشار خون همه کودکان باید به طور مرتب چک شود. پزشکان معمولاً فشار خون را در جلسات چک اپ دوره‌ای و زمانی که کودک 3 سال دارد اندازه‌گیری می‌کنند؛ بنابراین نباید این ویزیت‌ها را فراموش کرد؛ به خصوص اگر کودک شما چاق است یا در خانواده شما سابقه ابتلا به فشار خون بالا وجود دارد. تشخیص ابتلا به فشار خون بالا در کودکان ممکن است گمراه‌کننده باشد زیرا علائم قابل توجهی ندارد.
میزان فشار خون بالا در کودکان عددی است که بیش از 95 درصد فشار خون کودکان دیگر در همان سن، قد و جنسیت است (به این معنی که فشار خون 95 درصد از کودکانی که سن، قد و جنسیت یکسان دارند از این عدد کمتر است). فشار خون بسیار متغیر بوده و در هر روز متفاوت است بنابراین برای تشخیص ابتلا به فشار خون بالا باید فشار خون در چندین مرحله اندازه‌گیری شود (مگر این که فشار خون بسیار بالا باشد و درمان فوری آن ضرورت داشته باشد).
اگر کودک عصبی باشد ممکن است اولین فشار خون که اندازه‌گیری می‌شود بالا باشد بنابراین پزشکان احتمالاً سه مرتبه فشار خون کودکان را اندازه‌گیری کرده و مقدار میانگین این سه عدد را برای تشخیص ابتلا به فشار خون بالا در نظر می‌گیرند. برخی از پزشکان از تستی به نام مانیتورینگ فشارخون متحرک استفاده می‌کند که در آن در تمام روز کاف دستگاه فشار خون روی دست کودک قرار می‌گیرد تا تشخیص ابتلا به فشار خون بالا در وی تأیید شود. این روش معمولاً دقیق‌تر از تست‌های فشار خونی است که در مطب پزشکان گرفته می‌شود زیرا کودک به دلیل حضور در مطب پزشک دچار استرس نیست.
درمان فشار خون بالا در کودکان
تحقیقات در مورد یافتن مؤثرین روش برای درمان فشار خون بالا در کودکان هنوز ادامه دارد. به طور عمومی، درمان فشار خون بالا در کودکان با درمانی که برای بزرگسالان به کار می‌رود تفاوتی ندارد. در همکاری نزدیک با پزشک کودک خود باید یک برنامه درمانی تهیه کنید که برای شرایط کودک شما مناسب باشد. برخی از توصیه‌های عمومی در این زمینه عبارتند از:
پیروی از رژیم غذایی برای متوقف کردن فشار خون بالا
برنامه غذایی با رویکرد قطع فشار خون بالا در کودکان شامل استفاده کمتر از غذاهای چرب و غذاهای حاوی چربی‌های اشباع شده و همچنین مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات تازه و غلات کامل می‌شود. کاهش مصرف نمک نیز به پایین آمدن فشار خون کودک کمک می‌کند. متخصص تغذیه به شما و کودک شما کمک خواهد کرد بدون این که مانع مصرف غذاهای مورد علاقه و طعم‌های عالی آنها شود به این اهداف دست یابید.
وزن کودک خود را تحت نظر داشته باشید
اضافه وزن احتمال ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می‌دهد. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌تواند به کاهش وزن کودک کمک کند و در توقف فشار خون بالا مؤثر باشد. پزشک کودک خود را مشورت کنید تا اهداف کاهش وزن را برای فرزندتان مشخص کند. همچنین، پزشک کودک می‌تواند شما را به یک متخصص تغذیه کودکان معرفی کند تا برنامه غذایی مناسب برای کاهش وزن فرزندتان را تهیه کند.
مصرف دارو
اگر فشار خون کودک شما خیلی بالا است و تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی در درمان آن مؤثر واقع نمی‌شوند ممکن است پزشک برای او داروهایی تجویز نماید. ممکن است تعیین داروهای مناسب که به کنترل فشار خون کودک کمک کرده و کمترین عوارض جانبی را هم داشته باشند طول بکشد. برخی داروهای مورد استفاده برای درمان فشار خون بالا عبارتند از:
• داروهای ادرارآور برای کاهش میزان مایعات در خون با کمک به بدن در دفع سدیم اضافی
• بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، مسدودکننده‌های بتا و مسدودکننده‌های کانال کلسیم که از سفت شدن عروق خونی جلوگیری می‌کنند.
• مسدودکننده‌های بتا که از تولید هورمون آدرنالین در بدن جلوگیری می‌کنند. آدرنالین هورمون استرس است و باعث می‌شود که ضربان قلب سخت‌تر و تندتر شود. همچنین باعث سفت شدن عروق خونی می‌شد. همه این موارد باعث افزایش فشار خون می‌شوند.
چگونه می‌توان به کودک مبتلا به فشار خون بالا کمک کرد؟
با پیروی و رعایت دقیق دستورات و برنامه‌های ردمانی پزشک می‌توانید به کودک خود کمک کنید. به علاوه، شما می‌توانید اقدامات زیر را نیز انجم دهید.
• زمان‌هایی که کودک برای انجام بازی‌های ویدیویی و تماشای تلویزیون صرف می‌کند را محدود کنید.
• در رژیم غذایی و برنامه ورزشی خانواده تغییراتی ایجاد کنید. همه افراد خانواده از این تغییرات سبک زندگی بهره‌مند می‌شوند.
• باید فشار خون کودک به طور مرتب مطابق با دستور و زمان‌بندی پزشک اندازه‌گیری شود.
سؤالات رایج
آیا می‌توان فشار خون بالا را درمان کرد؟
در برخی موارد می‌توان فشار خون بالای ثانویه را درمان نمود. به عنوان مثال:
• اگر فشار خون بالا به دلیل تنگ شدن عروق خونی باشد، پزشک می‌تواند با گشاد کردن این عروق، فشار خون بالا را درمان کند.
• اگر فشار خون بالا به دلیل وجود تومورهای نادر غدد درون‌ریز باشد پزشک می‌تواند با درمان تومورها، فشار خون بالا را نیز به طور موفقیت‌آمیزی درمان کند.
در برخی مواد نیز ممکن است ابتلا به فشار خون بالا موقتی و گذرا باشد؛ به عنوان مثال، اگر این عارضه به دلیل التهاب موقتی فیلترهای داخل کلیه ایجاد شده باشد. حتی زمانی که نتوان فشار خون بالا را درمان کرد تقریباً همیشه می‌توان آن را با پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و انجام تمرینات ورزشی و مصرف دارو کنترل کرد.
اگر فشار خون بالای کودک من تحت درمان باشد باید مراقب چه چیزهایی باشم؟
به موارد زیر توجه داشته باشید:
• درد قفسه سینه
• سر درد شدید که به نظر می‌رسد درمان‌های خانگی به بهبود آن کمک نمی‌کنند.
• تغییر در بینایی
• حالت تهوع
• تورم دست‌ها و پاها
• تنگی نفس
• تغییر در ادرار (کاهش تولید ادرار، ادرار قهوه‌ای رنگ یا ادرار به رنگ چای)
اگر هر یک از علائم فوق را در کودک خود مشاهده کردید باید با پزشک تماس بگیرید.
چه زمانی کودک من به دارو نیاز دارد؟
تعداد کمی از کودکان مبتلا به فشار خون بالا به دارو نیاز دارند. غالباً این بیماری با تغییر در رژیم غذایی و ورزش کردن درمان می‌شود. اگر کودک شما اضافه وزن دارد، هر کیلو وزن که کم کنند یک درجه فشار خون او نیز پایین خواهد آمد.
آیا فشار خون بالای کودک من مشابه بزرگسالان است؟
در حالی که کودکان مبتلا به فشار خون بالا بسیار شبیه به بزرگسالان هستند اما همیشه لزوماً این طور نیست. این به عواملی نظیر علت ابتلا به فشار خون بالا و واکنش وی نسبت به درمان بستگی دارد.
روش‌های رایج درمان فشار خون بالا
برای کودکان مبتلا به پیش پرفشاری خون یا فشار خون بالای مرحله 1، تغییر در رژیم غذایی و ورزش کردن برای مدیریت این بیماری کافی است. کودکانی که فشار خون آنها بالاتر است باید دارو مصرف کنند.
اگر کودک من برای درمان فشار خون بالا دارو مصرف می‌کند، آیا باید مصرف آنها را تا پایان عمر ادامه دهد؟
نه لزوماً. اگر کودک شما به فشار خون بالای اولیه مبتلا است، تغییرات سبک زندگی می‌تواند باعث توقف ادامه مصرف داروها شود. به علاوه، اگر ابتلا به این بیماری به دلیل وجود علل زمینه‌ای دیگر است باید این علل تشخیص داده شده و به طور موفقیت‌آمیزی درمان شوند تا نیازی به مصرف دارو برای کنترل فشار خون نباشد.
