اتصال غیر طبیعی بین یکی از سرخرگ‌های کرونری و حفره قلب و یا یک رگ خونی دیگر فیستول قلب نام دارد. سرخرگ‌های کرونری رگ‌های خونی هستند که خون حاوی اکسیژن را به قلب می‌رسانند. فیستول کوچک قلبی که باعث بروز علائم نشود معمولاً به درمان نیاز ندارد. بعضی از فیستول‌های کوچک به خودی خود بسته می‌شوند. در بیشتر مواقع حتی اگر فیستول کوچک بسته نشود باعث ایجاد علائم نشده و نیاز به درمان ندارد. در صورت ایجاد فیسـتول بزرگ قلبی، به انجـام جراحی جهت بسـتن اتـصال غیر طبیعی نیاز می‌باشد. بیشتر افراد مبتلا به این عارضه دارای طول عمر عادی هستند.
علت فیستول قلب
در بیشتر موارد، فیستول قلب در اثر عوامل ارثی بروز می‌کند و کودک با وجود این عارضه به دنیا می‌آید. در صورتی که یکی از سرخرگ‌ها کرونری در زمان رشد جنین به درستی تشکیل نشود، فیستول قلبی در نوزاد ایجاد می‌شود.
امکان دارد فیستول قلب در برخی از نوزادان پس از تولد ایجاد شود. دلایل ایجاد فیستول قلبی عبارتند از:
- عفونت
- برخی از انواع جراحی قلب
- آسیب‌دیدگی قلب ناشی از جراحی یا حادثه
به ندرت امکان دارد فیستول قلب در افراد ایجاد شود. در برخی از موارد کودکی که با این عارضه متولد می‌شود، به عارضه‌های قلبی دیگری نیز مبتلا است. این عارضه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- سندرم قلب چپ هیپوپلازی (HLHS)
- آترزی ریوی با سپتوم بطن سالم
علائم فیستول قلب
فیستول قلب در بیشتر کودکان باعث ایجاد علائم نمی‌شود. علائم در صورت بروز شامل موارد زیر می‌باشند:
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- کاهش سرعت رشد
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
عوارض ناشی از فیستول قلب
اگر فیستول قلب کوچک باشد و عوارض قابل توجهی ایجاد نکند، ممکن است این عارضه در طول دوران کودکی تشخیص داده نشود. معمولاً میانگین سن تشخیص این عارضه در بیماران در دهه سوم زندگی است. اگر فیستول کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند، معمولاً بدون درمان باقی می‌ماند.
با این حال، در بسیاری از موارد، فیستول قلب با گذشت زمان بزرگتر می‌شود و در نهایت باعث بروز ایسکمی یا کاهش جریان خون حاوی اکسیژن به بافت‌های قلب می‌شود. در این حالت، بیمار ممکن است در زمان فعالیت‌های روزمره خستگی یا تنگی نفس داشته باشد. همچنین، ممکن است در برخی موارد آریتمی یا نارسایی قلبی رخ دهد. در این موارد، فیستول باید بسته شود.
عوارض ناشی از بروز فیستول قلب عبارتند از:
- ضربان غیر طبیعی قلب (آریتمی)
- نارسایی قلبی
- باز شدن (پارگی) فیستول قلب
- عدم انتقال اکسیژن کافی به قلب
عوارض فوق بیشتر در افراد سالخورده ایجاد می‌شوند.
نحوه تشخیص فیستول قلب
در بسیاری از موارد، این عارضه در دوران کودکی تشخیص داده نمی‌شود. فیستول قلب در کودکان زمانی تشخیص داده می‌شود که پزشک صدای سوفل قلبی (صدای غیر طبیعی قلب) را می‌شنود و در این صورت به انجام آزمایش‌های دیگری نیاز می‌باشد. آزمایش‌های مورد نیاز جهت تشخیص فیستول قلب شامل موارد زیر می‌باشد:
- آنژیوگرافی
- کاتتریزاسیون قلبی
- اکو
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام آر آی)
آنژیوگرافی
آنژیوگرافی یک آزمایش کم‌تهاجمی است که برای ارزیابی رگ‌های خونی در بدن بیمار استفاده می‌شود. در این آزمایش، متخصص رادیولوژی کشاله ران بیمار را تمیز می‌کند و سپس با استفاده از محلول کنتراست و فن‌آوری تصویربرداری، رگ‌های خونی را تصویربرداری می‌کند.
برای انجام این آزمایش، متخصص رادیولوژی یک برش کوچک در محل مورد نظر وارد می‌کند و سپس با استفاده از یک سوزن کوچک، کاتتر (لوله بلند و نازک) را وارد رگ خونی می‌کند. سپس با استفاده از اشعه ایکس، کاتتر را به رگ خونی هدایت کرده و محلول کنتراست را از طریق کاتتر وارد رگ می‌کند تا بتواند رگ‌ها را به طور واضح ارزیابی کند.
در زمان تصویربرداری با اشعه ایکس، بیمار باید نفس خود را حبس کند. پس از اتمام آنژیوگرافی، متخصص رادیولوژی کاتتر را خارج می‌کند و محل برش را پانسمان می‌کند. سپس بیمار به اتاق ریکاوری (واحد مراقبت پس از بیهوشی) منتقل می‌شود. در اینجا، پرستاران به مدت چهار تا شش ساعت از بیمار مراقبت می‌کنند و بیمار باید پاهای خود را بدون خم کردن دراز بکشد. سپس متخصص رادیولوژی نتایج آزمایش را به بیمار توضیح می‌دهد.
کاتتریزاسیون قلبی
در روش کاتتریزاسیون قلبی کاتتر از طریق سیاهرگ یا سرخرگ وارد قلب می‌شود. از این روش معمولاً به جای جراحی باز قلب به منظور درمان نقص مادرزادی قلبی استفاده می‌شود.
اکو
از روش اکو برای ایجاد تصاویر متحرک از قلب استفاده می‌شود. در طول آزمایش اکو، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا از حفره‌ها و دریچه‌های قلب تصاویر مورد نظر تهیه می‌شود. این تصاویر به ارزیابی فعالیت پمپاژ قلب کمک می‌کند. از اکو معمولاً همراه با سونوگرافی داپلر و سونوگرافی رنگی جهت بررسی جریان خون در دریچه‌های قلب استفاده می‌شود.
- پیش از انجام اکو، روش انجام آزمایش و همچنین عوارض احتمالی به طور کامل برای بیمار شرح داده می‌شود. بیمار می‌تواند سؤالات خود را از پزشک بپرسد.
- یک لباس بیمارستان در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. بیمار بایستی لباس‌های خود را (از کمر به بالا) خارج کند.
- متخصص سونوگرافی سه الکترود بر روی سینه بیمار قرار می‌دهد. الکترودها به نمایشگر الکتروکاردیوگرام متصل هستند. این نمایشگر فعالیت الکتریکی قلب را در طول آزمایش نمایش می‌دهد.
- بیمار بایستی بر روی سمت چپ بدن بر روی میز دراز بکشد.
- متخصص سونوگرافی ابزار مخصوص امواج صوتی را بر روی سینه بیمار قرار می‌دهد.
- امواج صوتی بخشی از سیگنال داپلر می‌باشند. امکان دارد صدا در طول آزمایش شنیده شود.
- ممکن است نیاز باشد که بیمار در طول آزمایش چندین بار وضعیت بدنی خود را تغییر دهد تا متخصص سونوگرافی بتواند از قسمت‌های مختلف قلب تصاویر مورد نظر را تهیه کند. همچنین امکان دارد از بیمار خواسته شود که در مواقع خاصی نفس خود را حبس کند.
ام آر آی
جهت انجام ام آر آی از آهنربای بزرگ، امواج رادیویی و رایانه به منظور ایجاد تصاویر دو بعدی و سه بعدی از بافت‌ها، استخوان‌ها و اعضای بدن استفاده می‌شود. بیشتر دستگاه‌های ام آر آی به شکل یک آهنربای بزرگ استوانه‌ای می‌باشند و باعث ایجاد میدان مغناطیسی قدرتمند اطراف بدن بیمار می‌شوند. یک کویل با فرکانس رادیویی بر بخش مورد نظر بدن قرار داده می‌شود. میدان مغناطیسی به همراه امواج فرکانس رادیویی به طور موقت توازن پروتون‌های هیدروژن در مولکول‌های آب بدن را تغییر می‌دهند. رایانه بر اساس سیگنال‌های فرکانس رادیویی ساطع شده از پروتون‌ها تصاویر مورد نظر را ایجاد می‌کند.
معمولاً استفاده از روش ام آر آی بر انواع روش‌های تصویربرداری دیگر ترجیح داده می‌شود؛ چرا که در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود. ام آر آی جهت ارزیابی بخش‌های مختلف بدن و بیماری‌های خاص از روش‌های دیگر مناسب‌تر است. همچنین روشی بی‌خطر است و باعث ایجاد درد نیز نمی‌شود.
برای انجام ام آر آی بیمار بر روی تخت مخصوص قرار خواهد گرفت. داخل دستگاه ام آر آب شبیه یک تونل می‌باشد. بخش‌هایی از بدن که بایستی تصویربرداری از آن‌ها انجام شود در مرکز دستگاه ام آر آی قرار می‌گیرند تا متخصص تصویربرداری بتواند تخت مخصوص را در تونل جابه‌جا کند و موقعیت مناسب بدن بیمار را تعیین کند. دستگاه ام آر آی صداهای بلندی تولید می‌کند به همین دلیل برای محافظت از گوش‌های بیمار، از محافظ مخصوص گوش استفاده می‌شود.
درمان فیستول قلب
در بیشتر موارد فیستول کوچک قلب که باعث ایجاد علائم نمی‌شود، به درمان نیاز ندارد. فیستول‌های کوچک در نهایت به خودی خود بسته می‌شوند، ولی حتی اگر بسته نشوند باعث ایجاد علائم نشده و به درمان نیاز ندارند.
پس از تشخیص به علت احتمال بروز عوارضی مانند پارگی فیستول، درد قفسه سینه یا حمله قلبی یا بروز اندوکاردیت (التهاب بافت‌های قلب) فیستول بایستی بسته شود.
بستن فیستول قلب بوسیله جراحی یا با استفاده از کویل یا ابزار انسداد از طریق کاتتریزاسیون صورت می‌گیرد.
جراحی
در بیشتر موارد جراحی بوسیله بستن فیستول قلب بوسیله بخیه زدن سطح حفره قلب انجام می‌شود. جراحی به روش‌های دیگری نیز ممکن است انجام شود. نتیجه جراحی در بیشتر کودکان موفقیت‌آمیز است، اگرچه امکان دارد بعضی از کودکان نیاز به انجام جراحی مجدد داشته باشند.
استفاده از کویل
یکی دیگر از روش‌های درمانی، بستن فیستول قلب بدون جراحی با استفاده از سیم مخصوص (کویل) می‌باشد. کویل با استفاده از کاتتر وارد قلب می‌شود و به این طریق جراح می‌تواند جریان غیر طبیعی خون در رگ را مسدود کند. کاتتر با کویل معمولاً از راه کشاله ران وارد سرخرگ شده و به سمت رگ خونی غیر طبیعی هدایت می‌شود. سپس کویل در محل مورد نظر در رگ قرار می‌گیرد. با ایجاد شدن لخته خونی در محل کویل، جریان غیر طبیعی خون به طور کامل مسدود شده و ایجاد جای زخم باعث انسداد دائمی جریان غیر طبیعی خون می‌شود. پس از انجام این روش درمانی، فیستول در بیشتر موارد بسته می‌شود.
نکات مهم درباره بیماران فیستول قلبی
محدودیت فعالیت‌های ورزشی
در ارتباط با محدودیت فعالیت‌های ورزشی بایستی با پزشک متخصص قلب مشورت شود. در صورت وجود فیستول قلبی کوچک و بدون وجود علائم، محدودیتی در انجام تمارین ورزشی وجود ندارد.
جهت ارزیابی وجود عارضه‌هایی مانند آریتمی، ایسکمی یا نارسایی قلبی که سبب محدودیت در انجام فعالیت‌های ورزشی می‌شوند، بیمار بایستی به طور مداوم تحت نظر متخصص قلب قرار بگیرد. احتمال بروز عوارضی مانند ضربان غیر طبیعی قلب یا مرگ ناگهانی در زمان فعالیت‌های سنگین در بیماران دارای فیستول قلب بیشتر از دیگران می‌باشد. این افراد پیش از انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی بایستی از تست استرس استفاده کنند.
به طور کلی اشخاص مبتلا به بیماری‌های قلبی مادرزادی در ارتباط با نحوه انجام فعالیت‌های ورزشی بایستی با متخصص قلب و عروق مشورت کنند.
موارد مرتبط با بارداری
در صورتی که مواردی مانند آریتمی، ایسکمی یا نارسایی قلبی وجود نداشته باشند، زنان دارای فیستول قلب در ارتباط با بارداری با هیچ مشکلی مواجه نخواهند شد.
زنان در صورت وجود هر گونه بیماری‌های مادرزادی قلبی بایستی پیش از باردار شدن با متخصص قلب و عروق مشورت کنند.
