ذات الریه یک اصطلاح عمومی برای انواع بیماری‌ها است که باعث التهاب ریه‌ها می‌شود. ذات الریه بیشتر در اثر عفونت باکتریایی (ذات الریه باکتریایی) یا عفونت ویروسی (ذات الریه ویروسی) ایجاد می‌شود. علائم معمول ذات الریه شامل تب، تنگی نفس و سرفه مرطوب است که باعث ایجاد خلط سفید، زرد، سبز یا قهوه ای متراکم می‌شود.
ذات الریه یک بیماری شایع است که می‌تواند در هر زمان از سال رخ دهد. این بیماری تقریباً در هر جمعیتی دیده می‌شود اما بیشتر در افراد سیگاری و افرادی که مبتلا به عفونت و بیماری‌های مزمن مانند برونشیت حاد، آسم، نارسایی احتقانی قلب یا سرطان ریه هستند شایع است.
در بزرگسالان کاملاً سالم، ذات الریه ممکن است یک بیماری با شدت نسبتاً متوسط باشد و نیازی به بستری شدن در بیمارستان نداشته باشد. با این حال، ذات الریه یک عارضه شایع در انواع بیماری‌ها است و می‌تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی مانند سپسیس و نارسایی تنفسی شود. ذات الریه یک دلیل مکرر برای مرگ و میر می‌باشد، به ویژه در نوزادان و بزرگسالان مسن دارای بیماری‌های مزمن، یا افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، مانند افراد مبتلا به HIV / AIDS.
چه عواملی باعث ذات الریه می‌شود؟
ذات الریه می‌تواند توسط طیف گسترده ای از باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد شود. ذات الریه معمولاً بر اساس نوع میکروب عامل ایجاد آن و براساس محلی که فرد آلوده شده است، طبقه بندی می‌شود.
ذات الریه ناشی از جامعه
پنومونی اکتسابی در جامعه رایج ترین نوع پنومونی است. این نوع ذات الریه در خارج از بیمارستان یا سایر مراکز درمانی وجود دارد. علل عبارتند از:
- باکتری‌ها: استرپتوکوک پنومونی شایعترین علت باکتریایی ذات الریه است.
- مایکوپلاسما پنومونی و سایر باکتری‌های غیرمعمول: انواع دیگر باکتری‌ها با ویژگی‌های منحصر به فرد می‌توانند انواع مختلف پنومونی را ایجاد کنند. این باکتری‌ها شامل میکوپلاسما پنومونی (باعث پنومونی “راه رفتن”)، کلامیدیا پنومونی (باعث کلامیدیا پنومونی) و لژیونلا پنومونی (باعث بیماری لژیونیر) می‌شود.
- ویروس‌ها: هر ویروسی که باعث عفونت دستگاه تنفسی شود (عفونت‌های بینی، گلو، نای [لوله تنفسی] و ریه‌ها) می‌تواند باعث ذات الریه شود. ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی و آنفلوانزا می‌شوند می‌توانند باعث ذات الریه شوند.
- قارچ‌ها (کپک‌ها): ذات الریه ناشی از قارچ‌ها کمترین علت ذات الریه است. قارچ موجود در خاک در مناطق خاصی از ایالات متحده می‌تواند از طریق هوا منتقل شود و باعث ذات الریه شود. یک نمونه از آن تب دره است.
ذات الریه بیمارستانی
ذات الریه اکتسابی در بیمارستان به دنبال بستری در اثر بیماری دیگری ایجاد می‌شود. این نوع ذات الریه ممکن است جدی‌تر باشد زیرا فرد از قبل بیمار است و آنتی‌بیوتیک‌های معمولاً استفاده شده ممکن است اثر کمتری داشته باشند. با گذشت زمان، باکتری‌ها در معرض آنتی‌بیوتیک‌ها سازگار می‌شوند و تغییر می‌کنند که باعث مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود. افراد در بیمارستان‌ها می‌توانند باکتری‌های مقاوم به دارو را به دیگران منتقل کنند که منجر به موارد شدیدتر و مقاوم به درمان ذات الریه می‌شود. افرادی که روی دستگاه‌های تنفسی (ونتیلاتور) هستند بیشتر در معرض خطر ذات الریه در بیمارستان قرار دارند.
ذات الریه حاصل از مراقبت‌های طولانی مدت در مراکز
این نوع ذات الریه در مراکز مراقبت طولانی مدت (مانند خانه‌های سالمندان) یا کلینیک‌های سرپایی و با اقامت طولانی مدت اتفاق می‌افتد. مانند بیماران بستری، باکتری‌های مقاوم به دارو نیز در این شرایط یافت می‌شوند.
ذات الریه آسپیراسیون یا تنفسی
ذات الریه تنفسی نوع دیگری از پنومونی است. آسپیراسیون هنگامی است که غذای جامد، مایعات، بزاق یا استفراغ به جای پایین آمدن از مری و داخل معده، از نای (لوله تنفس) و به داخل ریه‌ها می‌روند. اگر نتوانید این مواد را سرفه کنید، این ذرات در بافت ریه باقی مانده و می‌توانند عفونت کنند و ممکن است ذات الریه ایجاد شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ذات الریه هستند؟
افرادی که خطر ابتلا به ذات الریه در آنها بیشتر است عبارتند از:
- افراد بالای 65 سال و نوزادان زیر سن 2. ضعف سیستم ایمنی افراد مسن باعث می‌شود که آنها نتوانند در برابر بیماری‌ها مقابله کنند. به همین ترتیب، سیستم ایمنی نوزادان هنوز در حال رشد است و از قدرت کامل برخوردار نیست، و آنها را مستعد ابتلا به عفونت می‌کند.
- افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف ناشی از بیماری هستند. مثال‌ها عبارتند از:
o افرادی که تحت شیمی درمانی هستند
o گیرندگان اعضای پیوندی
o افرادی که HIV / AIDS دارند
o افراد مبتلا به بیماری خود ایمنی (مانند لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس، بیماری التهابی روده، آرتریت روماتوئید) و افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کنند.
- افرادی که دارای بیماری‌هایی هستند که بر ریه‌ها یا قلب تأثیر می‌گذارد. مثال‌ها عبارتند از:
o فیبروز سیستیک
o آسم
o بیماری انسدادی مزمن ریوی
o آمفیزم
o برونشکتازی
o فیبروز ریوی
o پنومونی بینابینی
o دیابت کنترل نشده
o سارکوئیدوز
- افرادی که مشکلات عصبی دارند و بلع را دشوار می‌کنند. این افراد در معرض خطر ذات الریه ناشی از آسپیراسیون هستند. مثال‌ها عبارتند از:
o زوال عقل
o بیماری پارکینسون
o سکته مغزی
- افرادی که در بیمارستان هستند. به ویژه افراد که در ICU بستری هستند یا هر فردی که در دوره نقاهت است و مدت زیادی را به روی کمر دراز می‌کشد. این موقعیت باعث می‌شود مایعات، مخاط یا میکروب‌ها در ریه‌ها جایگزین شوند. افرادی که برای تنفس به تهویه هوا احتیاج دارند حتی بیشتر در معرض خطر هستند زیرا در سرفه و خارج کردن میکروب‌هایی که می‌توانند باعث عفونت ریه شوند، مشکل دارند.
- افرادی که سیگار می‌کشند یا الکل می‌نوشند. سیگار کشیدن به بافت ریه آسیب می‌رساند و سوء مصرف الکل در دراز مدت سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند.
- افرادی که در معرض گازهای سمی، مواد شیمیایی یا دود سیگار هستند. این آلاینده‌ها عملکرد ریه را تضعیف کرده و ایجاد عفونت ریه را آسان می‌کنند.
- زنان حامله. باردار بودن خطر ابتلا به ذات الریه را افزایش می‌دهد. این به دلیل سیستم ایمنی مادر است که با تمام قدرت کار نمی‌کند زیرا بدن برای حمایت از رشد کودک بیشتر کار می‌کند.
علائم ذات الریه چیست؟
ذات الریه به دلیل التهاب ریه‌ها ناشی از عفونت یا تحریک ایجاد می‌شود. در این حالت، ریه‌ها مقادیر زیادی خلط غلیظ تولید می‌کنند که برای تنفس موثرتر، باید آنها را سرفه کرد تا مجاری تنفسی باز شود.
شدت و نوع علائم ذات الریه به عوامل مختلفی از جمله سن، وضعیت عمومی و سابقه پزشکی فرد بستگی دارد. در بزرگسالان سالم، علائم ذات الریه ممکن است نسبتاً متوسط باشد. اما در افرادی که دارای بیماری‌های مزمن مانند COPD یا نارسایی احتقانی قلب هستند، یا در افراد بسیار جوان یا بسیار پیر، علائم ممکن است شدیدتر باشند.
علائم ذات الریه شامل موارد زیر است:
- احتقان سینه
- درد یا گرفتگی قفسه سینه هنگام سرفه
- لرز
- خستگی
- تب
- سردرد
- سرفه شل و مرطوب که باعث ایجاد خلط سفید، زرد، سبز یا مایل به قهوه ای می‌شود
- دردهای عضلانی و بدن
- حالت تهوع یا استفراغ
- تعریق
- ضعف (از دست دادن قدرت بدن)
علائم جدی که ممکن است وضعیت مرگباری را نشان دهند
در برخی موارد، ذات الریه می‌تواند جان فرد را تهدید کند. اگر خود یا کسی که با او هستید، علائم تهدید کننده زیر را نشان داد فوراً به مراقبت‌های پزشکی مراجعه کنید:
- رنگ مایل به آبی لب یا ناخن انگشتان (سیانوز)
- تغییر در سطح هوشیاری
- گیجی یا عدم تعادل
- صدای خرخر در گلو
- تب بالا (بالاتر از 101 درجه فارنهایت)
- بی حالی
- تنگی نفس متوسط تا شدید
- تنفس سریع و سخت
- نبض سریع
- خس خس، صدای سوت که با تنفس ایجاد می‌شود
عوارض ذات الریه چیست؟
هرکسی می‌تواند عوارض ناشی از ذات الریه را تجربه کند. با این حال، افرادی که در گروه‌های پرخطر هستند، بیشتر دچار عوارض می‌شوند، از جمله:
- مشکلات تنفسی: ذات الریه می‌تواند تنفس را دشوار کند. ذات الریه به علاوه یک اختلال ریوی موجود (مانند COPD، آمفیزم ، آسم) می‌تواند تنفس را حتی دشوارتر کند. مشکلات تنفسی، برای دریافت اکسیژن درمانی یا کمک به تنفس و التیام با استفاده از دستگاه تنفس (ونتیلاتور) ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد.
- تجمع مایعات در ریه‌ها (به نام پلورال افیوژن یا “آب آوردن ریه‌ها” نامیده می‌شود): ذات الریه می‌تواند باعث تجمع مایع بین غشاهای موجود در ریه‌ها و داخل حفره قفسه سینه شود. این یک بیماری جدی است که تنفس را دشوار می‌کند. با تخلیه مایعات اضافی با کاتتر، لوله قفسه سینه یا با جراحی می‌توان پلورال افیوژن را درمان کرد.
- باکتری‌های موجود در جریان خون (باکتریمی): باکتری‌های ایجاد کننده ذات الریه می‌توانند از ریه‌های شما خارج شده و وارد جریان خون شما شوند و آلودگی را به سایر اندام‌ها منتقل کنند. این بیماری با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.
- آبسه ریه. آبسه ریه یک حفره پر از چرک در ریه است که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. با تخلیه چرک با سوزن بلند یا برداشتن آن با جراحی قابل درمان است.
چگونه پنومونی تشخیص داده می‌شود؟
پزشک شما یک معاینه دقیق انجام می‌دهد. در طول معاینه شما:
- در مورد سابقه پزشکی شما سوالاتی می‌کند و یک معاینه بدنی انجام می‌دهد.
- با استتوسکوپ به ریه‌های شما گوش می‌دهد.
- ممکن است برای بررسی علائم ذات الریه و میزان عفونت، رادیوگرافی قفسه سینه را سفارش دهد.
- برای اندازه گیری میزان اکسیژن موجود در خون، آزمایش پالس اکسی متری انجام می‌دهد (نشان می‌دهد که ریه‌ها چگونه اکسیژن را به جریان خون منتقل می‌کنند).
- برای تعیین نوع عفونت – باکتری، ویروس یا قارچ – که باعث ذات الریه شده است، تست‌های آزمایشگاهی خون و یا مخاط را سفارش می‌دهد.
اگر بیمار پر خطر هستید، ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را نیز برای شما تجویز کند.
ذات الریه چگونه درمان می‌شود؟
اهداف درمان ذات الریه شامل به حداقل رساندن خطر عوارض جدی و کنترل علائم برای استراحت و بهبودی است. موارد خفیف تا متوسط ذات الریه که در بزرگسالان تقریبا سالم اتفاق می‌افتد ممکن است در خانه درمان شود. موارد شدیدتر پنومونی یا مواردی در نوزادان، افراد مسن یا افرادی که بیماری‌های مزمن دارند اغلب نیاز به بستری در بیمارستان دارند.
درمان ذات الریه باکتریایی شامل داروهای آنتی بیوتیکی است. آنتی بیوتیک‌ها برای درمان ذات الریه ویروسی موثر نیستند. درمان یک نوع جدی از ذات الریه باکتریایی به نام پنومونی استافیلوکوکوس اورئوس (MRSA) مقاوم به متی سیلین می‌تواند بسیار دشوار باشد زیرا باکتری‌های ایجاد کننده MRSA به اثرات آنتی بیوتیک مقاوم هستند.
درمان ذات الریه معمولاً شامل موارد زیر است:
- داروهای آنتی بیوتیکی برای ذات الریه باکتریایی. ممکن است لازم باشد آنتی بیوتیک‌ها در موارد متوسط تا شدید یا برای نوزادان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن به صورت داخل وریدی تجویز شوند.
- داروهای برونکودیلاتور ممکن است برای تسکین تنفس و رفع تنگی نفس، تجویز شود. گشادکننده‌های ریه، مجاری تنفسی تحتانی ریه‌ها را باز کرده و با استفاده از دستگاهی به نام دمیار، استنشاق می‌شود.
- بخور رطوبت سرد
- نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از کمبود آب بدن. برای جلوگیری یا درمان کم آبی بدن، ممکن است مایعات به صورت داخل وریدی تجویز شوند.
- لوله گذاری مجاری تنفسی با لوله تنفسی و تهویه مکانیکی ممکن است در موارد شدید که هیپوکسی، نارسایی تنفسی و شوک رخ می‌دهد یا احتمال وقوع آن وجود دارد، مورد نیاز باشد.
- داروهایی برای تسکین تب و دردهای بدن
- اکسیژن درمانی، اکسیژن بیشتری را از طریق شاخک‌های بینی یا ماسک ارائه می‌کند. اکسیژن اضافی می‌تواند به رفع تنگی نفس کمک کند و اطمینان حاصل کند که اعضای حیاتی مانند قلب و مغز اکسیژن کافی دریافت می‌کنند. غلظت اکسیژن و انواع دستگاه‌های مورد استفاده بسته به شدت شرایط فرد متفاوت است.
- استراحت
- ممکن است خلط ضخیم از نظر پزشکی تحت مکش قرار گیرد.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به ذات الریه
یکی از راه‌های کلیدی جلوگیری از شیوع ذات الریه، جلوگیری از تماس نزدیک با افرادی است که به سرماخوردگی و آنفولانزا آلوده شده اند. راه‌های دیگر پیشگیری از بیماری عبارتند از:
- واکسیناسیون: تزریق سالیانه آنفلوانزا می‌تواند به جلوگیری از آنفلوانزا کمک کند و همچنین محافظت خوبی در برابر ذات الریه است. همچنین واکسنی برای جلوگیری از ذات الریه پنوموکوک، رایج‌ترین شکل ذات الریه باکتریایی وجود دارد. این واکسن برای کودکان زیر 2 سال و همچنین برای بزرگسالان 65 سال یا بالاتر توصیه می‌شود. این واکسن همچنین به کودکان و بزرگسالانی که در معرض خطر بیشتری برای ذات الریه هستند توصیه می‌شود زیرا آنها مشکلات دیگر یا سیستم ایمنی ضعیف دارند.
- تمیز نگه داشتن دست‌ها و سطوح: دست‌ها را مرتباً بشویید – بعد از استفاده از دستشویی، خالی کردن بینی، تعویض پوشك، تهیه غذا یا قبل از خوردن غذا. سطوحی که مکررا لمس می‌شود، مانند شیر آب، دستگیره در، تلفن، اسباب بازی و کلیدهای لامپ را ضد عفونی کنید.
- ترک سیگار. افراد سیگاری در معرض خطر ابتلا به ذات الریه هستند زیرا تنباکو به توانایی ریه‌ها در مبارزه با عفونت‌ها آسیب می‌رساند. به همین دلیل به افراد سیگاری توصیه می‌شود واکسن پنوموکوک بزنند.
- حفظ سیستم ایمنی قوی. داشتن یک رژیم غذایی سالم، به علاوه ورزش منظم و خواب کافی، همه می‌تواند در برابر بیماری محافظت کند.
