عمل جراحی پیوند قلب

مراحل پیوند قلب

عمل پیوند قلب، در واقع شامل سه مرحله خواهد بود:

مرحله اول: بیرون آوردن قلب اهدایی

در اولین گام، با انجام عمل پیوند قلب، قلب اهدایی از سینه اهدا کننده (donor)، بیرون آورده می‌شود. اهدا کننده، معمولا فردی است که اصطلاحا به مرگ مغزی دچار شده است، به‌عبارت دیگر، نوعی آسیب مغزی اتفاق افتاده که بازگشت‌پذیر نمی‌باشد (irreversible brain injury).

مرگ مغزی، غالبا در اثر ترومای شدید در ناحیه سر (major trauma)، اتفاق می‌افتد (برای مثال در تصادفات رانندگی). منظور از ترومای سر، هرگونه آسیب در ناحیه سر می‌باشد که علت آن، بیماری یا عامل داخلی نبوده و نیروی وارده به سر، منشا خارجی دارد (عموما در اثر ضربه، شوک و …). ترومای شدید، حاکی از این خواهد بود که خطری بالقوه وجود دارد که ممکن است مرگ بیمار و یا از کارافتادگی طولانی مدت را به دنبال داشته باشد. اگر ترومای شدید به مرگ مغزی منجر شود، بازگشتی وجود نخواهد داشت.

هر چندکه پس از مرگ مغزی، اندام‌های غیر از مغز، قادر به ادامه زندگی هستند، اما نیاز به داروها و اقدامات حیاتی دارند. این اقدامات شامل استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی و سایر تجهیزات است که به بدن کمک می‌کند تا عملکرد طبیعی اندام‌ها را ادامه دهد. بعد از تایید مرگ مغزی و انجام تدابیر لازم، یک تیم حرفه‌ای و کارآزموده از پزشکان، پرستاران و تکنسین‌ها در بیمارستانی که اهداکننده در آن قرار دارد، حضور می‌یابند تا اعضای اهدایی را از بدن اهداکننده جدا کنند. اعضای اهدایی در محفظه‌های ویژه حاوی یخ قرار داده می‌شوند و در برخی موارد می‌توانند برای مدتی زنده بمانند، اما در مورد قلب، معمولاً کمتر از شش ساعت زمان برای استفاده از آنها وجود دارد. بنابراین، بیشتر اوقات، اعضای اهدایی با استفاده از هواپیما یا هلیکوپتر به بیمارستانی که بیمار گیرنده در آنجا قرار دارد، منتقل می‌شوند.

مرحله دوم: بیرون آوردن قلب معیوب

استخراج قلب معیوب از سینه بیمار ممکن است به راحتی یا با مشکلاتی همراه باشد. درجه دشواری عمل جراحی به وابسته است که آیا بیمار قبلاً عمل جراحی قلبی داشته است یا خیر. اغلب در این حالت‌ها، پس از عمل جراحی اولیه ناموفق و درمان مد نظر، پیوند قلب انجام می‌شود. در این موارد، در محل برش‌های جراحی قبلی، جوش‌خوردگی‌هایی وجود دارد که برش در این بافت‌ها ممکن است زمان عمل پیوند قلب را طولانی کند یا با دشواری مواجه سازد.

مرحله سوم: کارگذاشتن قلب جدید درسینه بیمار

کارگذاشتن قلب جدید، احتمالا آسان‌ترین مرحله خواهد بود. در این عمل، تنها لازم است بافت‌ها در 5 خط کوچک، به‌هم دوخته شوند که اصطلاحا آناستاموز (anastomoses) نامیده می‌شود. با این بخیه‌ها، دهانه رگ‌های ورودی به قلب و خروجی از آن، به قلب جدید متصل خواهند شد. جالب اینکه اگر عمل، با مشکل یا عوارض خاص همراه نباشد، بیشتر بیمارانی که عمل پیوند قلب انجام می‌دهند، حدود یک هفته بعد مرخص شده و به منزل باز می‌گردند.

عمل پیوند قلب برای چه کسانی مناسب است؟

برخی مشکلات قلبی، با درمان‌های متداول (مصرف دارو یا انجام جراحی)، برطرف نشده، نهایتا نارسایی قلبی را به ‌دنبال خواهند داشت. در این‌گونه موارد، پیوند قلب مورد توجه قرار می‌گیرد. منظور از نارسایی قلبی (heart failure)، زمانی است که قلب از توان کافی برخوردار نیست و خونرسانی به اعضای بدن به میزان کافی، انجام نمی‌پذیرد. در بزرگسالان، نارسایی قلبی می‌تواند ناشی از این موارد باشد:

• بیماری عروق کرونر (Coronary artery disease)، بیماری سرخرگ‌های قلبی نیز گفته می‌شود.
• ضعیف شدن عضله قلب با عنوان کاردیومیوپاتی (Cardiomyopathy)
• بیماری‌های دریچه‌‌ای قلب (Valvular heart disease)، هر گونه بیماری در چهار دریچه قلب
• مشکل قلبی از زمان تولد (Congenital heart defect)، نقص مادرزادی قلب
• ناموفق بودن پیوند قلب که بیمار سابقا انجام داده است.

پیش از پیوند قلب

بیمار پس از تشخیص پزشک، به مرکز پیوند قلب ارجاع داده می‌شود. تیم پزشکی پیوند، ارزیابی‌های لازمه را انجام خواهند داد تا اطمینان حاصل شود بیمار از هر جهت برای پیوند قلب مناسب است.

به‌منظور ارزیابی‌های اولیه، بیمار می‌بایست چندین بار، برای هفته‌های متوالی یا حتی چند ماه، به مرکز پیوند مراجعه نماید تا آزمایشات لازم مانند تصویربرداری پرتو ایکس یا آزمایش خون، انجام پذیرند. همچنین، روند ارزیابی موارد زیر را نیز شامل می‌شود:

• آزمایش‌های پوست و خون جهت بررسی وجود عفونت
• آزمایش عملکرد کلیه و کبد
• آزمایشات ارزیابی عملکرد قلب، نظیر الکتروکاردیوگرام (Electrocardiography: ECG or EKG) که نوار قلب نیز گفته می‌شود، اکوکاردیوگرام (Echocardiogram: cardiac echo) با به‌کارگیری امواج فراصوت (ultrasound)، کاتتریزاسیون قلبی (Cardiac catheterization)
• آزمایش به منظور بررسی وجود سرطان
• آزمایش تطبیق خون و بافت (Tissue and blood typing)، این آزمایش، به بررسی رد پیوند (پس زدن) در مورد قلب اهدایی می‌پردازد. دهنده و گیرنده پیوند، باید در مواردی مانند فاکتورهای خونی و آنتی‌ژن، تطابق داشته باشند.
• اگر تیم پیوند، شرایط فرد را مناسب تشخیص دهند، فرد در لیست انتظار برای قلب، قرار می‌گیرد.
• چگونگی تعیین اولویت بیمار در لیست انتظار، به عوامل مختلفی وابسته است. عوامل مهم نظیر: نوع و شدت بیماری قلبی فرد، و همچنین احتمال موفقیت‌آمیز بودن پیوند
• تعیین اولویت جهت دریافت قلب اهدایی، معمولا به این بستگی نخواهد داشت که فرد چه مدت زمانی، در لیست انتظار قرار داشته است، البته بجز مواردی که بیمار، کودک باشد.

در بیشتر موارد (موارد استثنا نیز وجود دارند)، بیمارانی که در عمل انتظار پیوند قلب می‌باشند، معمولا از تندرستی کافی برخوردار نیستند و لازم است در بیمارستان بستری باشند. بسیاری از بیماران، جهت خونرسانی کافی به اعضای بدن، به دستگاه‌های کمکی وابسته هستند. عموما، بیمار از دستگاهی با عملکردی شبیه قلب کمک می‌گیرد که با نام دستگاه کمک بطنی (VAD: Ventricular Assist Device) شناخته می‌شود.

در هنگام عمل پیوند قلب

در صورتی که فرد به مرگ مغزی دچار شود و اقدامات لازم به درستی انجام شود، اندام‌ها با استفاده از تجهیزات جانبی قادر به ادامه فعالیت می‌باشند. پس از دریافت موافقت خانواده اهدا کننده، قلب اهدایی از بدن جدا می‌شود و در یک محفظه ویژه قرار می‌گیرد که تا چند ساعت قابلیت پیوند دارد.

قلب اهدایی باید تا حد امکان با فاکتورهای خون و بافت بیمار گیرنده قلب تطابق داشته باشد تا احتمال رد پیوند در بیمار کاهش یابد.

جزییات عمل پیوند قلب:

• ابتدا بیمار با انجام بیهوشی عمومی، به خواب رفته، سپس استخوان جناغ سینه یا استرنوم (breastbone)، مورد برش قرار می‌گیرد.
• جریان خون از طریق ماشین بای‌پس قلبی ریوی (heart-lung bypass)، انجام می‌گیرد و جراحان، قلب بیمار را برای بیرون آوردن، آماده می‌کنند.
• قلب معیوب بیرون آورده شده، سپس قلب اهدایی در محل قرار گرفته و دوخته می‌شود. پس از آن، دستگاه بای‌پس قلبی ریوی جدا شده، جریان خون از طریق قلب پیوندی انجام خواهد شد.
• پیش از بستن برش قفسه سینه، لوله سینه‌ای (Chest Tube)، تعبیه می‌شود تا در چند روز آتی، هوا، خون و سایر ترشحات داخلی بدن، مسیر خروجی داشته باشند و همچنین به شش‌ها امکان می‌دهد تا دوباره به‌طور کامل باز شوند.
• در برخی موارد، جراح، قلب معیوب را بیرون نمی‌آورد، بلکه قلب اهدایی روی آن قرار می‌گیرد که پیوند دگرجایی (heterotopic transplant)، نیز گفته می‌شود (جایی غیر از مکان اصلی).

بعد از پیوند قلب

پس از عمل پیوند قلب، بیمار لازم است 7 تا 21 روز در بیمارستان، تحت مراقبت باشد. 24 تا 48 ساعت اولیه، در بیشتر موارد در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU: Intensive Care Unit) سپری خواهد شد. در روزهای اولیه پیوند، بیمار لازم است تحت پیگیری و مراقبت باشد تا به عفونت دچار نشده و همچنین اطمینان حاصل شود که قلب جدید، به‌درستی کار می‌کند. زمان بهبودی پس از عمل پیوند قلب، حدود شش ماه بوده و تیم پیوند، معمولا از بیمار می‌خواهند در سه ماه اول، به بیمارستان، نسبتا نزدیک باشد.

به منظور حفظ سلامتی، بیمار باید به طور منظم به بیمارستان مراجعه کند و آزمایشات خون، پرتو ایکس و اکوکاردیوگرافی را انجام دهد تا پزشکان بتوانند از پیشرفت خوب بیمار مطمئن شوند.
برای مقابله با رد پیوند، باید داروهای تجویز شده را به طور منظم مصرف کنید و توصیه های پزشک را به دقت رعایت کنید.
نمونه برداری از بافت عضله قلب در طول 6 ماه تا یکسال پس از پیوند معمولاً هر ماه انجام می شود و سپس با فاصله بیشتری انجام می شود. با بررسی این آزمایشات، پزشکان می توانند قبل از ظهور هرگونه علائم، تشخیص دهند که آیا بدن در حال رد پیوند است یا خیر.

قلب مصنوعی یک دستگاه مکانیکی است که ابعاد آن به اندازه یک پرتقال است. قلب مصنوعی یا به قلب برای کمک به بهبود عملکرد آن وصل می‌شود و یا به جای قلب از کار افتاده در سینه قرار داده می‌شود. قلب مصنوعی چند دریچه، مکانیزمی برای حرکت دادن خون به سمت جلو و یک یا چند حفره دارد. برخی مواقع قلب مصنوعی به طور موقت برای کمک به قلب تا زمان بهبودی آن به کار برده می‌شود. در این موارد، پس از اینکه دیگر نیازی به وجود قلب مصنوعی نبود، برداشته می‌شود. در بیشتر موارد وقتی که ماهیچه قلب دچار صدمات برگشت ناپذیر و غیر قابل بهبود می‌شود، قلب مصنوعی تا زمان پیوند قلب در سینه باقی خواهد ماند. اگر گزینه‌های دیگری وجود نداشت، قلب مصنوعی به طور کامل برای همیشه جایگزین قلب در سینه خواهد شد.