آنژیوگرافی یا کاتتریزاسیون قلبی، یک نوع خاص از عکس‌برداری با اشعه ایکس است که در آن از یک رنگ کنتراست استفاده می‌شود تا به پزشک کمک کند تا عروقی قلبی تامین کننده قلب را بررسی و مشاهده کند. این ماده کنتراست باعث می‌شود تا پزشک بتواند میزان جریان خون و وجود هر نوع گرفتگی و تنگی عروق را ببیند.
نتایج حاصل از آنژیوگرافی، پزشک را در تعیین نوع درمان کمک می‌کند. همچنین، گاهی می‌توان از آنژیوگرافی قلب برای بررسی و تشخیص سایر عارضه‌های قلبی مانند بیماری‌های مادرزادی قلبی نیز استفاده کرد. آنژیوگرافی یک آزمایش نسبتاً بی‌خطر و بسیار رایج است و احتمال بروز عوارض جانبی جدی ناشی از آن بسیار کم است. البته پزشک شما قبل از آنژیوگرافی ابتدا در خصوص این موارد و خطرات ناشی از آن با شما صحبت خواهد کرد.
آنژیوگرافی عروق قلب اطلاعات مهمی‌در مورد قلب و عروق خونی اطراف آن به ما می‌دهد. به کمک آنژیوگرافی عروق کرونر می‌توان بسیاری از بیماری‌های قلبی را تشخیص داد و یا برای تعیین نوع درمان از آن کمک گرفت. آنژیوگرافی قلب در صورت بروز موارد زیر انجام می‌شود:
· حمله قلبی: یک شرایط اورژانسی بسیار جدی است که در آن عمل خونرسانی به قلب ناگهان و معمولاً بر اثر لختة خون مسدود می‌شود.
· آنژین صدر: درد قفسه سینه که در اثر محدود بودن جریان خون به قلب ایجاد می‌شود.
· بیماری قلبی: وقتی خونرسانی به قلب به دلیل انباشت مواد چربی در عروق کرونر مسدود یا قطع می‌شود.
· آنژیوپلاستی عروق قلبی: یک عمل جراحی است که برای بزرگتر کردن شریان‌های مسدود شده یا تنگ عروق قلبی استفاده می‌شود.
· جراحی بای پس عروق کرونر قلب: یک نوع عمل جراحی قلبی است که از آن برای منحرف کردن خون اطراف شریان‌های باریک یا گرفته برای بهبود جریان خونرسانی به قلب انجام می‌شود.
· تعویض دریچه آئورت: نوعی جراحی برای درمان مشکلات تأثیرگذار بر دریچه آئورت (دریچه کنترل جریان خون از بطن چپ قلب به شریان اصلی بدن یا آئورت) انجام می‌شود.
در طی آنژیوگرافی قلب چه اتفاقی می‌افتد؟
آنژیوگرافی قلب در یک آزمایشگاه سوند قلب یا آزمایشگاه کاتترگذاری انجام می‌شود. این آزمایش تقریبا نیم ساعت طول می‌کشد اما گاهی ممکن است کمی‌بیشتر نیز به طول بیانجامد. در حین آنژیوگرافی قلب بیمار بر روی یک سطحس صاف دراز می‌کشد.
- از شما خواسته می‌شود که چند ساعت قبل از آنژیوگرافی از خوردن و آشامیدن بپرهیزید.
- قبل از شروع ابتدا یک مادة بیحسی موضعی به قسمت مچ دست یا کشاله ران تزریق می‌شود. سپس کاتتر (یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر) وارد یکی از عروق می‌شود.
- این کاتتر از طریق رگ‌های خونی به سمت قلب هدایت می‌شود. برای انجام این کار و راهنمایی بیشتر پزشک از تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده می‌کند.
- سپس یک رنگ مخصوص به نام کنتراست از طریق کاتتر به رگ‌های خونی تزریق می‌شود و به کمک اشعة ایکس یکسری عکس و تصاویر از آن می‌گیرد. معمولا به هنگام تزریق این مادة حاجب فرد احساس گرمی و گرگرفتگی می‌کند اما این حالت کاملاً طبیعی است و فقط چند ثانیه ادامه می‌یابد. این ماده تمامی نواحی باریک و مسدود شده در سرخرگ را روی اشعه ایکس نشان می‌دهد.
- در طی آنژیوگرافی، یک یک مانیتور قلب به بیمار متصل می‌شود که ضربان و ریتم قلب را ضبط می‌کند. همچنین به کمک یک پروب میزان اکسیژن روی انگشت اندازه‌گیری می‌شود. چنانچه در طی آنژیوگرافی قلب و یا پس از آن هرگونه احساس ناخوشایندی یا ناراحتی کردید حتما این موضوع را به مسئولین اطلاع دهید.
بعد از آنژیوگرافی قلب چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از آنژیوگرافی، کاتتر بیرون کشیده می‌شود و یک پلاگین کلاژن به نام آنژیوسیل در محل باقی می‌ماند. این امر زمانی معمول است که آنژیوگرافی از طریق کشاله ران انجام شود. پس از آنژیوگرافی قلب، بیمار باید به مدت حدودا یک ساعت در بیمارستان بستری شود. برخی از پزشکان ترجیح می‌دهند که یک پد فشاری را روی زخم بگذارند که در این حالت لازم است که فرد به مدت بیشتری و معمولاً حدود 4 ساعت پس از آنژیوگرافی در بیمارستان بماند.
اگر چنانچه کاتتر از طریق مچ دست وارد بدن فرد شود در این صورت محل برش را به کمک پد و یا ابزاری فشار می‌دهند تا خطر خونریزی کاهش یابد. سپس به تدریج از شدت فشار کاسته می‌شود تا جایی که پس از گذشت مدتی این فشار از روی محل برش به طور کامل برداشته می‌شود. پس از آن تقریباً می‌توانید بر روی صندلی صاف بنشینید.
در مدتی که در بیمارستان هستید مرتبا فشار خون و نبض بیمار چک می‌شود و زخم وی تحت نظر قرار می‌گیرد.برای دفع مادة حاجب بایستی مقدار مایعات زیادی بنوشید.
اگر مشکل خاصی نداشته باشید و نتایج آنژیوگرافی خوب پیش برود می‌توانید در همان روز پس از آنژیوگرافی از بیمارستان مرخص شوید. البته قبل از این که از بیمارستان مرخص شوید پزشک تمام موارد لازم را به شما گوش زد خواهد کرد.
شایع‌ترین عارضه پس از آنژیوگرافی کبودی در محلی است که کاتتر در آنجا قرار گرفته است و حتی ممکن است که این قسمت از بدن تا چند روز بیحسی و یا درد کنید. همچنین گاهی ممکن است که فرد پس از آنژیوگرافی قلب احساس خستگی کند ولی طی چند روز به حالت عادی برمی‌گردد. اگرچنانچه مورد خاصی بود می‌توانید با پزشک خود تماس بگیرید.
برخی از افرادی که آنژیوگرافی عروق کرونر انجام می‌دهند تحت روشی بنام آنژیوپلاستی عروق کرونر قرار می‌گیرند.
عوارض جانبی آنژیوگرافی قلب چیست؟
بطور کلی، انجام آنژیوگرافی قلب از طریق مچ دست عوارض جانبی کمتری نسبت به انجام آن از طریق کشاله ران دارد. همچنین، انجام آنژیوگرافی قلب از طریق مچ دست به مراتب راحت‌تر از کشاله ران است.
گاهی ممکن است که در حین آنژیوگرافی در قسمت سینه احساس درد خفیف و یا ریتم نامنظم ضربان قلب کنید. در مواردی که کاتتر از طریق کشاله ران وارد بدن شود ممکن است که احساس سوزش و یا سوزن سوزن شدن در ساق پا کنید. همچنین معمولا تزریق ماده حاجب باعث احساس گرگرفتگی در بدن بیمار می‌شود و ممکن است فرد را به سرفه کردن وا دارد و یا حالت تهوع به وی دست دهد. علاوه بر این موارد، ممکن است فرد دچار بثورات و یا تاری دید نیز شود. البته این علائم خفیف هستند و به سرعت از بین می‌رود اما به محض بروز این موراد حتما قضیه را به پرستار یا پزشک خود اطلاع دهید.
علاوه بر این، گاهی ممکن است که در محل ورود کاتتر به رگ فرد دچار کبودی، تورم یا خونریزی شود. این علائم نیز ظرف گذشت تنها چند روز و به خودی خود برطرف می‌شوند اما چنانچه پس از این مدت این علائم کماکان پافشاری کردند حتما به پزشک مراجعه کنید.
عوارض آنژیوگرافی قلب
اکثر افراد پس از آنژیوگرافی قلب هیچ عارضه‌ای پیدا نمی‌کنند و اگر چنانچه موردی باشد خفیف بوده و به راحتی قابل درمان است. برخی از عوارض جدی آنژیوگرافی قلب عبارتند از:
عفونت
اگر چه بسیار نادر است اما ممکن است که در محل برش فرد دچار عفونت شود. در این شرایط، پس از گذشت چند روز از آنژیوگرافی، فرد دچار زخم، قرمز، تورم و چرک در محل برش می‌شود. معمولا پس از مرخص شدن از بیمارستان، شماره آنجا را به شما می‌دهند لذا در صورتی که چنین مواردی را مشاهده کردید حتما با بیمارستانی که در آن آنژیوگرافی کرده‌اید تماس گرفته و این موضوع را با آنها در میان بگذارید. در این مواقع معمولا لازم است که بصورت یک دوره داروهای آنتی بیوتیک مصرف کنید.
واکنش‌های آلرژیک به ماده حاجب
برخی از افراد نسبت به ماده‌ای که در آنژیوگرافی استفاده می‌شود، واکنش آلرژی دارند. البته این موضوع معمولاً پس از گذشت یک روز برطرف می‌شود اما پزشک می‌تواند برای پیشگیری و رفع این مشکل داروهایی به شما بدهد. در صورتی که به چیزی آلرژی دارید حتما این موضوع را به پزشک بگویید. اگر هر نوع آلرژی یا آسم داشته باشید در این صورت احتمالاً نسبت به مادة حاجب مورد استفاده در آنژیوگرافی نیز حساس خواهید بود.
مشکلات کلیوی
گاهی اوقات مادة حاجب مورد استفاده در آنژیوگرافی قلب ممکن است باعث بروز مشکلات کلیوی شود. این اتفاق زمانی قوت می‌گیرد که کلیه‌های فرد قبلاً خیلی خوب کار نکنند و مشکلاتی داشته باشند. چنانچه مشکل کلیویی دارید حتما قبل از آنژیوگرافی به این موضوع را به پزشک خود بگویید تا از ماده‌ی دیگری استفاده کند. پزشک می‌تواند با اطمینان از داشتن مایعات کافی در بدن شما قبل از آنژیوگرافی، احتمال بروز مشکلات کلیوی را کاهش دهد.
همچنین افرادی که دیابت یا فشار خون بالا دارند احتمال این که پس از آنژیوگرافی قلب دچار مشکلات کلیویی شوند زیاد خواهد بود. در صورت مصرف متفورمین که روشی متداول برای کنترل دیابت است حتما این مورد را به پزشک خود اطلاع دهید. گاهی لازم است که دو روز پس از آنژیوگرافی مصرف این دارو را قطع کنید.
ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
ممکن است بر اثر ورود کاتتر به بدن و یا تزریق مادة حاجب ضربان قلب فرد نامنظم شود. در صورتی که این امر در طی آنژیوگرافی اتفاق بیفتد پزشک بی‌درنگ آن را درمان خواهد کرد.
تجمع خون در زیر پوست (هماتوم)
تجمع خون زمانی رخ می‌دهد که در طی آنژیوگرافی خون از عروق به بیرون نشت پیدا کند. به این حالت هماتوم گفته می‌شود. در این موارد ممکن است که لازم باشد که هماتوم یا خون اطراف رگ خونی از بدن تخلیه شود. در صورتی که پس از مرخص شدن از بیمارستان هر گونه مشکل خاصی پیدا کردید حتما با بیمارستان تماس بگیرید.
حمله قلبی یا سکته مغزی
در موارد بسیار نادر ممکن است که نوک کاتتر باعث شود که لخته خون یا پلاک چربی از دیواره رگ خارج شود. در اثر این قضیه، این خطر وجود دارد که جریان خون به قلب یا مغز مسدود شده و منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی گردد.
احتمال بروز عوارض ناشی از آنژیوگرافی قلب زمانی زیاد می‌شود که فرد قبلا بیماری و یا مشکلات خاصی از قبیل آلرژی و یا مشکلات کلیویی داشته باشد. البته قبل از اقدام به آنژیوگرافی قلب، پزشک ابتدا در مورد مزایا و معایب آن با شما صحبت خواهد کرد.
پس از آنژیوگرافی قلب
پس از آنژیوگرافی قلب نبض و فشار خون شما ثبت خواهد شد. همچنین مرتبا خونریزی محل ورود کاتتر (لوله پلاستیکی نازک) چک می‌شود.
از شما خواسته می‌شود بعد از آنژیوگرافی قلب صاف بنشینید. اگر همه چیز خوب پیش برود باید بتوانید بعد از استراحت چند ساعته از جای خود بلند شده و راه بروید. چنانچه هرگونه احساس ناراحتی پیدا کردید بلافاصله موضوع را به پرستار و یا پزشک خود اطلاع دهید.
حدود چهار ساعت پس از آنژیوگرافی عروق کرونر می‌توانید با یکی از دوستان یا اعضای خانواده تماس گرفته و از وی بخواهید تا شما را تا منزل همراهی کند.
اگرچه دوره بهبودی در افراد متغییر است اما بیشتر افراد یک روز پس از آنژیوگرافی عروق کرونر احساس بهبودی می‌کنند. همچنین برخی از افراد بعد از آنژیوگرافی کمی‌احساس خستگی می‌کنند و احتمالاً محل زخم تا یک هفته درد داشته باشد. ناگفته نماند که معمولا دو هفته طول می‌کشد تا کبودی بدن بهبود یابد.
نکاتی در خصوص خودمراقبتی
توصیه‌های زیر ممکن است به بهبود شما کمک کند:
- به مدت سه یا چهار روز از انجام حمام گرم خودداری کنید تا محل زخم بهبود یابد اما در این مدت می‌توانید دوش بگیرید.
- روز بعد از آنژیوگرافی قلب پانسمان روی کشاله ران را عوض کنید. قبل از استفاده از پانسمان جدید ابتدا محل زخم را با صابون و آب ولرم به آرامی تمیز کرده و سپس خشک کنید. این کار را تا زمانی که پوست بهبود می‌یابد هر روز انجام دهید.
- در مواردی که هر گونه قرمزی در محل زخم پیدا کردید که گرم است و یا تب، بثورات جلدی، بیحسی یا درد در پاها به هنگام راه رفتن داشتید حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
- به مدت ۲۴ ساعت پس از آنژیوگرافی از رانندگی کردن خودداری کنید.
- تا ۲ الی ۳ روز پس از آنژیوگرافی از انجام هرگونه ورزش، فعالیت شدید و یا برداشتن اجسام سنگین‌تر از ۵ کیلوگرم (در خصوص مایعات ۱۱لیتر ) اجتناب کنید.
چنانچه هرگونه نگرانی در خصوص زخم یا روند بهبودی خود داشتید می‌توانید با پزشک خود تماس بگیرید و این موضوع را پیگیری نمایید.
