فشار خون بالا به معنای بالا بودن میزان فشاری است که بر اثر برخورد خون به دیواره‌ی سرخرگ‌ها ایجاد میشود. سرخرگ‌ها، رگ‌هایی هستند که خون را از قلب به تمام اعضای بدن می‌رسانند. میزان فشار خون، با دو عدد مشخص میشود. فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام انقباض قلب است و فشار خون دیاستولیک (عدد پایینی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام آزاد شدن عضلات قلب (بین هر ضربان قلب) است.
بالا بودن فشار خون باعث بروز عوارضی مانند بیماری قلبی، نارسایی کلیوی، تصلب شرایین، آسیب‌های چشمی و سکته مغزی و آسیب به مغز میشود.
علتها
عللی که ممکن است منجر به فشار خون بالا شوند ممکن است ژنتیکی باشند، یا مربوط به عوامل محیطی شوند. این علل عبارتند از: برهم خوردن تعادل آب و نمک بر اثر عملکرد نامناسب کلیه‌ها، مشکلات سیستم رنین-آنژیوتاسیون-آلدوسترون در بدن ( یک سیستم هورمونی که فشار خون و تعادل آب (مایعات بدن) را تنظیم میکند)، مشکلات ساختاری و عملکردی در عروق بدن.
فشار خون بالا و بیولوژی
مهم‌ترین عوامل بیولوژیکی که باعث فشار خون بالا می‌شوند عبارتند از:
بر هم خوردن تعادل آب و نمک در بدن: در حالت عادی کلیه‌ها وظیفه‌ی متعادل کردن آب و نمک بدن را بر عهده دارند و این کار را با حفظ سدیم و آب و دفع پتاسیم انجام می‌دهند. در صورتی که این عملکرد کلیه دچار اختلال شود، حجم خون در بدن افزایش پیدا میکند که این موضوع باعث بالا رفتن فشار خون میشود.
مشکلات سیستم رنین،آنژیوتاسیون،آلدوسترون در بدن
سیستم رنین-آنژیوتاسیون-آلدوسترون در بدن وظیفه‌ی تولید هورمون‌های آنژیوتاسیون و آلدسترون را بر عهده دارد. هورمون آنژیوتاسیون موجب تنگ شدن عروق بدن میشود، که این امر باعث بالا رفتن فشار خون در بدن میشود. هورمون آلدوسترون بر عملکرد کلیه در احتباس آب و نمک تاثیر می‌گذارد. افزایش هورمون آلدوسترون در بدن، بر نحوه‌ی عملکرد کلیه‌ها تاثیر گذار است و موجب افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار خون میشود.
عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک: عملکرد سیستم سمپاتیک بدن تاثیر مهمی بر تنظیم فشار خون در بدن دارد. این سیستم بر ریتم ضربان قلب، ریتم تنفس و فشار خون موثر است. محققان در حال بررسی نحوه تاثیر عدم تعادل سیستم سمپاتیک بر بالا رفتن فشار خون هستند.
عملکرد و ساختار عروق بدن: تغییر در عملکرد و ساختار عروق کوچک یا بزرگ بدن، میتواند موجب بالارفتن فشار خون شود. هورمون آنژیوتاسیون و سیستم ایمنی بدن می‌توانند باعث تنگی و جمع شدن عروق بدن شوند، که این موضوع بر میزان فشار خون موثر است.
دلایل ژنتیکی فشار خون بالا
در خانواده‌های بسیاری، فشار خون بالا به عنوان یک بیماری ارثی شناخته میشود. تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که برخی از ژن‌ها و جهش‌های ژنتیکی تاثیر قابل توجهی در ابتلا به فشار خون بالا دارند. با این حال، عوامل ژنتیکی تنها در 2 تا 3 درصد موارد ابتلا به این بیماری دخیل هستند.
عوامل محیطی ابتلا به فشار خون بالا
- داشتن عادات غلط در زندگی
- مصرف زیاد نمک و حساسیت به سدیم
- مصرف بیش از حد الکل
- کم تحرکی و فعالیت فیزیکی پایین
- اضافه وزن و چاقی
- داروها
- مصرف بسیاری از داروها از جمله داروهای آسم، داروهای هورمونی مانند داروهای پیشگیری از بارداری و استروژن و مصرف داروهای غیر تجویزی مانند داروی سرماخوردگی میتواند موجب ابتلا به فشار خون بالا شود.
سایر بیماری‌ها
سایر علل ابتلا به فشار خون بالا شامل بیماری‌هایی مانند نارسایی مزمن کلیه، وقفه تنفسی در خواب، اختلالات تیروئید و ابتلا به برخی تومورها میشود.
عوارض
ابتلا به بیماری فشار خون میتواند موجب آسیب رسیدن به ارگان‌های بدن شود. ابتلا به فشار خون میتواند احتمال بروز بیماری‌ها و مشکلات زیر را افزایش دهد:
- بیماری قلبی: وقتی شخص به فشار خون بالا مبتلاست، قلب او با قدرت بسیار بیشتری تپش میکند و به همین دلیل فشار زیادی به قلب وارد میشود و این موضوع باعث بروز مشکلاتی مانند بزرگ شدن عضلات قلب، نارسایی قلبی، بیماری عروق کرونری و آریتمی قلبی میشود.
- نارسایی کلیوی
- تصلب شرایین
- افزایش خطر ابتلا به آنوریسم (مترجم: بزرگ شدن و بیرون زدگی دیواره‌ی سرخرگ‌ها)
- آسیب‌های چشمی
- سکته مغزی
معنای اعداد نشان دهنده‌ی فشار خون چیست؟
میزان فشار خون یک شخص، در ساعت‌های مختلف روز میتواند متفاوت باشد و بسته به شرایط فرد در آن زمان خاص دارد.
عواملی مانند استرس، تنش عصبی، خوردن برخی غذاها (نمک و کافئین) ، تاثیر سیگار بر قلب و ورزش کردن باعث بالا رفتن فشار خون میشود. فشار خون در حالت طبیعی باید کمتر از 120/80 باشد. در صورتی که فشار خون بین 120/80 تا 139/89 باشد، شخص در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارد و فشار خون 140/90 و بالاتر نشان دهنده ابتلا به بیماری فشار خون بالا است. در دوران بارداری نیز فشار خون حاملگی ، به طور طبیعی، باید کمتر از 120/80 باشد. در صورتی که فشار خون شما در محدوده‌ی خطر (بین 120/80 تا 139/89) باشد، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشک به شما توصیه میکند که تغییراتی در عادات زندگی خود بدهید، داروهای مصرفی شما را ارزیابی میکند و وجود عوامل خطر دیگری مانند بیماری دیابت یا بیماری‌های قلبی را بررسی میکند.
در صورتی که فشار خون شما کمتر از 100/60 باشد، ممکن است به فشار خون پایین مبتلا باشید و این موضوع به سایر علائم شما بستگی دارد. اگر در این‌باره مطمئن نیستید، این موضوع را برای درمان فشار خون پایین با پزشک خود در میان بگذارید.
علائم و نشانه‌ها
متاسفانه، فشار خون بالا ممکن است باعث بروز هیچ علائمی در فرد نشود و به همین دلیل به این بیماری “قاتل خاموش” گفته میشود. داشن فشار خون بالا برای مدت زمان طولانی منجر به مشکلاتی مانند حمله قلبی، بیماری‌های کلیوی و سکته‌ی مغزی میشود. اما برخی از افراد، همراه با بالا رفتن فشار خون، دچار برخی علائم می‌شوند که عبارتند از:
- سردرد
- سرگیجه
- تنگی نفس
- تاری دید
- احساس کردن نبض خود در سر یا در گردن
- حالت تهوع
راه‌های درمان و پایین آوردن فشار خون
فشار خون بالا بر اثر عوامل مختلفی ایجاد میشود و بنابراین راه‌های درمان و پایین آوردن سریع فشار خون نیز مختلف هستند. هدف از درمان فشار خون بالا، پایین نگه داشتن میزان فشار خون بیمار کمتر از عدد 140/90 است. اقدامات درمانی برای فشار خون بالا عبارتند از:
- بهبود عادات زندگی
- ترک سیگار
- کاهش وزن
- ورزش کردن
- عدم مصرف الکل
- خوردن غذاهای کم نمک و کم چرب
دارودرمانی : انواع دارو برای فشار خون بالا وجود دارند و پزشک شما سعی میکند، دارویی تجویز کند که مناسب شرایط شما است. انواع اصلی داروهای مخصوص فشار خون بالا عبارتند از:
- مهار کننده‌هاي گيرنده بتا (بتا بلوکر)
- آنزیم مبدل آنژیوتانسین
- مهارکننده‌هاي آنزيم تبديل کننده آنژيوتانسين(ACE)
- بلوکرهاي گيرنده آنژيوتانسين 2
- بلوکرهاي کانال کلسيم
- داروهاي ادرارآو
- درمان بیماری‌های زمینه‌ای که موجب فشار خون شده مانند:
- تنگی شریان کلیوی
- فئوكروموسيتوم (توموری كه معمولاً در مركز غدد فوق‌كليوی ايجاد مي‌شود)
- دیابت
- چاقی
تغذیه و کنترل فشار خون
معمولا اولین توصیه پزشکان و اولین اقدام درمانی برای مقابله با فشار خون بالا، تغییر در رژیم غذایی است. بنابراین رژیم غذایی فشار خون بالا بسیار حائز اهمیت بوده و ممکن است در این راستا، پزشک شما توصیه کند:
- مصرف کافئین را محدود کنید.
- نمک کمتری مصرف کنید.
- مصرف غذاهای چرب را محدود کنید.
- از خوردن الکل اجتناب کنید.
- کلسترول موجود در غذای خود را کنترل کنید.
- غذاهای سرشار از پتاسیم مصرف کنید. ( مگر این که به علت نارسایی کلیه تحت درمان باشید، چون در این صورت پتاسیم برای شما مضر است)
آیا درمان‌های مکمل و جایگزین بربهبود فشار خون بالا موثرند؟
برخی استراتژی‌های درمانی مکمل می‌توانند به کنترل فشار خون بالا کمک کنند:
- استرس خود را کم کنید
- از تکنیک‌های ریلکسیشن مانند کشیدن نفس عمق، ریلکسیشن با تصویر سازی، یوگا، مدیتیشن و بیوفیدبک استفاده کنید
- به اندازه کافی بخوابید
- برخی مطالعات مصرف برخی داروهای خانگی و مکمل‌ها مانند سیر، کوانزیم Q10 (یوبی کوئینون)، کلسیم، منیزیم، روغن ماهی و تخم کتان را در کنترل فشار خون، موثر دانسته‌اند. قبل از مصرف هر یک از این مکمل‌ها با پزشک خود مشورت کنید.(کوانزیم Q10 یک آنتی اکسیدان قوی است که در تولید انرژی داخل سلولی نقش حیاتی دارد)
سؤالات متداول
آیا نوشیدن مقادیر زیاد آب باعث پایین آمدن فشار خون میشود؟
هیدراته نگه داشتن بدن (هیدراته به معنای وجود آب کافی در بدن) برای کنترل فشار خون مفید است بنابراین روزانه شش تا هشت لیوان آب بخورید (حتی بیشتر، در صورتی که در اقلیمی گرم و شرجی هستید).
کم‌آبی بدن تأثیرات زیر را بر فشار خون دارد:
- کم‌آبی باعث بالا رفتن غلظت خون میشود چرا که میزان آب در خون کاهش پیدا میکند.
- کم‌آبی باعث آزاد شدن ماده ای به نام رنین در کلیه میشود. این ماده باعث احتباس سدیم و آب در بدن شما میشود تا کمبود حجم مایع در بدن را اصلاح کند. اگر این حالت برای مدتی در بدن باقی بماند، میتواند باعث بالا رفتن فشار خون شود.
- کم‌آبی بدن باعث آزاد شدن هورمون وازوپرسین در مغز میشود. این هورمون نیز باعث تنگ شدن رگ‌های خونی و احتباس سدیم در بدن میشود. این حالت منجر به فشار خون بالا میشود.
- اگر تأثیرات گفته شده در بالا که ناشی از کم‌آبی در بدن هستند برای مدتی باقی بمانند و بهبود پیدا نکنند، مغز شما خود را برای حفظ فشار خون در سطوح بالاتر از حد طبیعی تمرین میدهد و در واقع خود را برای این شرایط آماده میکند تا بتواند به اندام‌ها و ارگان‌های بدن (در حالت کم‌آبی) خون کافی برساند. در واقع مغز به بالا نگه داشتن فشار خون عادت می کند. این تغییرات در مدت زمان طولانی باعث افزایش فشار خون به طور دائمی میشود و همانطور که می‌دانید فشار خون کنترل‌نشده نیاز به مراقبت و درمان پزشکی دارد.
چه سطحی از فشار خون باعث سکته مغزی میشود؟
هرچقدر فشار خون بالا بیشتر باشد، خطر ایجاد آسیب در عروق خونی نیز بیشتر میشود. ممکن است فشار خون بالا باعث سفت شدن و ضعیف شدن دیواره‌ی عروق خونی شود که به عنوان آترواسکلروز شناخته میشود. این وضعیت میتواند باعث انسداد رگ‌ها شود و در نتیجه سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا (TIA) را ایجاد کند.
به طور کلی، فشار خون بالا معمولاً به عروق خونی آسیب می‌زند. فشار خون بالا به معنی داشتن فشاری است که عدد سیستولیک آن (عدد بالای فشار) بیشتر از 180 میلی‌متر جیوه و عدد دیاستولیک آن (عدد پایین فشار) بیشتر از 120 میلی‌متر جیوه باشد.
آیا لیمو فشار خون را پایین می آورد؟
لیمو به حفظ انعطاف‌پذیری و نرمی دیواره‌های عروق خونی کمک میکند کمک میکند که در فشاری با حد مطوب، جریان خون نیز مناسب باشد. یک مطالعه ی انجام شده در این زمینه تأثیر مثبت پیاده‌روی منظم و مصرف لیمو را بر سطح فشار خون نشان داده است. مطالعه دیگری نیز کارآیی مصرف سیر و آب لیمو را در بهبود فیبرینوژن، سطح چربی و فشار خون در بیماران مبتلا به چربی خون نشان داده است.
آیا آسپرین فشار خون را پایین می آورد؟
فشار خون بالا عاملی خطرزا برای ابتلا بیماری‌های قلبی است به این معنا که خطر بروز عارضه‌های قلبی را بالا میبرد. سالهاست که مصرف دوز پایین آسپرین به طور روزانه به عنوان راهی مطمئن و سالم برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی از سوی پزشکان در نظر گرفته میشود.
بنابراین شاید به ظاهر منطقی بیاید که شما آسپیرین را به کاهش فشار خون ربط دهید و آن را به عنوان راهی کلیدی برای پیشگیری از حملات قلبی و سکته مغزی بدانید. با این حال، باید بدانید که بر طبق نظر متخصصان مزایای قلبی عروقی آسپرین در درجه اول به فعالیت ضد پلاكتی آن مرتبط است (یعنی توانایی آن در رقیق كردن خون و کاهش غلظت خون) و مصرف آسپرین تاثیر مستقیمی در کاهش فشار خون ندارد.
سردرد ناشی از فشار خون بالا چگونه است؟
سردرد ناشی از فشار خون شما دقیقا احساس درد ناشی از فشار زیاد در سر است (همان چیزی که انتظارش را دارید). برخی از افراد این درد را به صورت سنگین شدن سر و احساس فشار در درون سر توصیف می‌کنند. این سردرد نتیجه بالا رفتن بیش از حد فشار در درون جمجمه شما است.
اصلی‌ترین نشانه فشار خون بالا، سردرد است و بروز سایر علائم بسیار کمتر شایع است. شما ممکن است فشار خون بالا داشته باشید اما هرگز به این علائم ثانویه مبتلا نشوید یا ممکن است یک یا چند مورد از این علائم را فقط در هنگام بالا رفتن بسیار حاد فشار خون، (که احتمالا وضعیتی اورژانسی است) تجربه کنید. این علائم عبارتند از:
- خون دماغ
- وجود لکه‌های خونی در چشم‌ها، یا قرمزی و التهاب چشم
- قرمزی صورت، یا برافروختگی صورت، در شرایطی مانند گرما، سرما یا وزیدن باد شدید، یا بعد از خوردن غذاهای تند یا نوشیدن نوشیدنی‌های گرم، یا در زمان‌های خاص دیگر.
از آنجا که این علائم میتواند نشان دهنده وضعیت اورژانسی باشد، در صورت مشاهده آنها فوراً به پزشک خود یا اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
آیا خوردن موز فشار خون را پایین میاورد؟
با توجه به تحقیقات انجام شده، مصرف غذاهای پرپتاسیم میتواند در کاهش فشار خون موثر باشد. از جمله این غذاها موز است که دارای مقدار زیادی پتاسیم و کمی سدیم است. طبق گزارش سازمان FDA، رژیم غذایی غنی از پتاسیم و کم سدیم میتواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته را کاهش دهد. مصرف بیش از حد سدیم در بدن، باعث افزایش فشار خون در رگ‌های خونی و اختلال در تعادل آب در بدن میشود. مصرف غذاهای حاوی پتاسیم میتواند فشار خون را در کلیه‌ها کاهش داده و سدیم اضافی را از طریق ادرار دفع کند. همچنین، پتاسیم به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن کمک میکند که این نیز به کنترل فشار خون کمک میکند.
آیا فشار خون 140/90 به خوردن دارو نیاز دارد؟
در این مورد بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
