بارداری به قلب و سیستم گردش خون استرس وارد می‌کند. در دوران بارداری، حجم خون بدن از ۳۰ درصد به ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند تا از این طریق نوزاد در حال رشد تغذیه شود لذا قلب هر دقیقه خون بیشتری پمپاژ می‌کند و نبض و ضربان قلب افزایش می‌یابد. درد زایمان و زایمان نیز به بار کاری قلب می‌افزاید. در طول زایمان – به خصوص زمانی که فرد به خود فشار می‌آورد – تغییرات ناگهانی در جریان و فشار خون ایجاد می‌شود. پس از زایمان، چندین هفته طول می‌کشد تا میزان استرس و فشار روی قلب به حالت عادی و قبل از زایمان برگردد. اگر از بیماری قلبی رنج می‌برید در دوران بارداری به مراقبت‌های ویژه نیاز دارید. در ادامه به آنچه که لازم است در مورد بیماری قلبی و بارداری خود انجام دهید، اشاره شده است.
فهرست مطالب
اگر بیماری قلبی دارید برای بارداری برنامه‌ریزی داشته باشید
اگر یکی از بیماری‌های قلبی ذکر شده در زیر را دارید بایستی قبل از اقدام به بارداری، تحت مراقبت یک متخصص قلب و ماما که در بارداری‌های با خطر بالا تخصص دارد ،قرار بگیرید.
• فشار خون بالا یا کلسترول بالا
• تشخیص قبلی هر نوع بیماری قلبی یا عروق خونی از قبیل بیماری آئورت، آریتمی، سوفول قلب، کاردیومیوپاتی یا ماهیچه قلب، نارسایی قلبی، سندرم مارفان یا تب روماتیسمی.
• وقایع قلبی، قبلی مانند حمله ایسکمی گذرا یا سکته قلبی.
• تنگی دریچه میترال یا دریچه آئورت یا مسیر خروج آئورت (تشخیص داده شده با استفاده از اکوکاردیوگرافی).
• کسر تخلیه کمتر از 40٪. کسر تخلیه مقدار خون از بطن چپ در طول هر ضربان قلب است. کسر تخلیه نشانگر میزان کارآمدی قلب در پمپاژ است. یک کسر تخلیه معمولی چیزی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است.
متخصص قلب، سابقه بیماری فرد را بررسی می‌کند، از نظر جسمانی وی را معاینه کرده و آزمایش‌های تشخیصی جهت بررسی عملکرد قلب و شدت و میزان وضعیت بیماری وی تجویز می‌کند. پس از بررسی نتایج آزمایشات، متخصص قلب در مورد میزان بی‌خطر بودن بارداری و خطر عوارض جانبی بیماری قلبی در دوران بارداری، از جمله خطرات کوتاه مدت و بلند مدت احتمالی که فرد و نوزاد را تهدیدمی‌کند با بیمار صحبت خواهد کرد.
علاوه بر همه‌ی این موارد، پزشک متخصص قلب در خصوص هر گونه دارو یا سایر روش‌های درمانی که ممکن است قبل از بارداری نیاز داشته باشید با شما صحبت خواهد کرد. حتما در مورد تمامی داروهایی که مصرف‌می‌کنید (از جمله داروهای قلبی و هر نوع داروی بدون نسخه‌ای که بصورت روزانه مصرف می‌کنید) با پزشک صحبت کنید تا در صورت لزوم دوز و مقدار مصرفی دارو تغییر یابد. همچنین شاید لازم باشد که داروهای خود را تغییر دهید و از داروهایی که در دوران بارداری بی‌خطر هستند بجای آنها استفاده‌کنید.
بیماری‌های قلبی عروقی قبل از بارداری
برخی از بیماری‌های قلبی که قبل از بارداری درباره آنها حتما باید با متخصص قلب مشورت کنید و سپس برای بارداری تصمیم بگیرید عبارتند از:
بیماری‌های مادرزادی قلبی و بارداری
بیماری‌های قلبی مادرزادی شایع‌ترین مشکلات قلبی هستند که بر روی زنان در سن بارداری تاثیرگذار هستند. برخی از این بیماری‌ها شامل ضایعات شانت، ضایعات انسدادی، ضایعات پیچیده و بیماری ساینوتیک قلبی می‌شود. اکثر زنان مبتلا به بیماری قلبی مادرزادی، به ویژه کسانی که تحت جراحی اصلاحی قرار گرفته‌اند، می‌توانند با خیال راحت باردار شوند. با این حال، نتیجه‌ی بارداری و خطر بروز عوارض جانبی ناشی از آن به نوع بیماری قلبی، شدت علائم و اختلال عضلانی قلبی، اختلالات ریتم قلب یا فشار خون ریوی همراه با بیماری ریه مرتبط با آن بستگی دارد. علاوه بر این، در صورتی که فرد قبلا هر نوع جراحی قلبی داشته باشد نیز ممکن است بارداری وی را تحت تاثیر قرار دهد.
ضایعات شانت
ضایعات شانت ساده‌ترین و شایع‌ترین بیماری قلبی مادرزادی هستند. شانت شامل نقص سپتوم دهلیزی (ASD) یا سوراخی در دیواره‌ی بین دو حفره فوقانی قلب ؛ نقص سپتوم بطنی (VSD) یا همان سوراخی در دیواره بین دو حفره تحتانی قلب؛ و مجریای شریانی باز (PDA)که به معنای وجود جریان غیرعادی خون بین آئورت و عروق ریوی است.
اگر سوراخ بزرگ باشد، مقدار عادی خون از سمت چپ قلب به طرف راست قلب باز می‌گردد. خون دوباره به ریه‌ها فرستاده شده و موجب ایجاد فشار بر روی قلب می‌شود. در نتیجه‌ی آن اندازه قلب بزرگ شده و ضربان قلب غیرعادی و فشار داخل ریه‌ها افزایش (پرفشاری ریوی) می‌یابد. در مواقعی که پرفشاری ریوی شدید باشد، می‌تواند باعث معکوس‌شدن جریان خون در سراسر شانت شود که در نتیجه‌ی آن سطح اکسیژن خون (سیانوز) کاهش می‌یابد. در چنین مواردی، حاملگی به دلیل خطر بالای مرگ مادر توصیه نمی‌شود.
ضایعات انسدادی
ضایعات انسدادی میزان جریان خون را به قلب و رگ‌های خونی اصلی بدن کاهش می‌دهند. یکی از این ضایعات، کوآرکتاسیون آئورت یا همان تنگی در آئورت نزولی است که بزرگترین شریان در بدن می‌باشد. کوآرکتاسیون آئورت می‌تواند منجر به افزایش فشار خون در یک زن باردار شود. این وضعیت همچنین می‌تواند مانع از رسیدن خون کافی به جفت (مجموعه‌ای از رگ‌های خونی که خون نوزاد را تامین می‌کنند) شود. بسته به شدت تنگی، ممکن است که لازم شود تا فرد از روش‌های درمانی قبل یا در دوران بارداری استفاده کند تا مادر و نوزاد در دوران بارداری در امنیت باشند.
ضایعات پیچیده
ضایعات پیچیده قلب شامل انتقال شریان‌های بزرگ می‌شود. این بدین معنی است که آئورت و رگ‌های ریوی به بطن‌های اشتباه(حفره‌های پایین قلب) متصل می‌شوند . انجام جراحی جهت برطرف‌کردن این مشکل می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در حفره‌های قلب شود، به خصوص اگر بطن راست خون را به بدن برساند زیرا معمولا این انتقال خون به بدن توسط بطن چپ صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی، این مشکل می‌تواند منجر به نارسایی قلبی و سوراخ شدن دریچه‌های قلب شده و این وضعیت ممکن است در طول بارداری وخیم‌تر نیز شود. چنانچه به شرایط ذکر شده مبتلا هستید باید در دوران بارداری حتما تحت مراقب باشید.
بیماری سیانوتیک قلبی شامل تترالوژي فالوت است
بیماری سیانوتیک بیماری است که شامل نقص سپتوم بطنی (VSD)، تنگی دریچه ریوی و پیکره‌بندی غیرطبیعی آئورت است. درمان این بیماری معمولا از بازگشت سیانوز پیشگیری می‌کند. با این همه، ترمیم ممکن است باعث سوراخ‌شدن دریچه ریوی شده و در نتیجه‌ی آن نارسایی قلبی و اختلال در ضربان قلب حاصل می‌شود. چنانچه دریچه‌ی ریوی فرد سوراخ شده باشد شاید لازم باشد که قبل از تصمیم به بارداری باید ابتدا این وضعیت ترمیم و اصلاح شود.
بیماری دریچه و بارداری
تنگی دریچه میترال، دریچه آئورت و داشتن دریچه قلب مصنوعی قبل از مشکلات قلبی جدی قبل از بارداری هستند که پیش از بارداری باید آنها را با متخصص قلب در میان بگذارید.
تنگی دریچه آئورت
تنگی دریچه آئورت یعنی دریچه آئورت (دریچه بین بطن چپ و آئورت) باریک و یا سفت شده است. اگر شدت تنگی دریچه زیاد باشد قلب باید سخت‌تر کار کند تا بتواند حجم بیشتری از خون را به دریچه باریک شده انتقال دهد. این شرایط باعث می‌شود تا بطن چپ (حفره‌ی اصلی پمپاژ قلب) بزرگ شود که به این وضعیت هیپرتروفی می‌گویند.
به مرور زمان ممکن است که علائم نارسایی قلبی ظهور پیدا کرده و یا تشدید شوند و در درازمدت خطرات و عوارضی برای مادر به همراه داشته باشد. یکی از دلایل شایع تنگی دریچه آئورت بیماری دریچه آئورت دو لتی است. بیماری تنگی دریچه آئورت دو لتی یک بیماری قلبی مادرزادی است که در آن به جای سه لت در حالت طبیعی تنها دو لت در داخل دریچه وجود دارد. این لت‌ها باز و بسته می‌شوند تا جریان خون را در جهت درست هدایت کنند و مانع از برگشت خون شوند. بدون وجود لت سوم، دریچه تنگ و یا سفت می‌شود. زنانی که بیماری دریچه آئورت دو لتی یا هر نوع تنگی دریچه آئورت دارند بایستی قبل از برنامه‌ریزی برای باردارشدن توسط یک متخصص قلب معاینه شوند. در برخی موارد، قبل از حاملگی، از جراحی برای اصلاح دریچه استفاده می‌شود.
تنگی دریچه میترال
تنگی دریچه میترال به معنای این است که دریچه میترال (دریچه بین دهلیز چپ و بطن چپ) باریک شده است. غالبا این بیماری ناشی از تب روماتیسمی است. افزایش حجم خون و افزایش میزان ضربان قلب که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد باعث تشدید علائم تنگی دریچه میترال شود. در اثر تنگی دریچه میترال، دهلیز چپ بزرگترشده و منجر به این می‌شود که ضربان قلب سریع و نامنظم گردد و وضعیتی پیش آید که به آن فیبریلاسیون دهلیزی می‌گویند. گذشته از این‌ها، این مشکل ممکن است باعث بروز علائم نارسایی قلبی از جمله تنگی نفس، نامنظم شدن ضربان قلب، خستگی و تورم شود.
این وضعیت برای مادر بسیار خطرناک است. اگر دچار تنگی دریچه میترال هستید شاید لازم باشد که در دوران بارداری دارو مصرف‌کنید. در برخی از موارد هم شاید پزشک از یک شیوه درمانی مربوط به کاتتر به نام والولوپلاستی پوستی، برای اصلاح دریچه تنگ شده در دوران بارداری استفاده‌کند.
انجام معاینات تنگی دریچه میترال قبل از باردارشدن بسیار حائز اهمیت است. در برخی از موارد، توصیه می‌شود که قبل از بارداری حتما از والولوپلاستی یا جراحی جهت اصلاح وضعیت دریچه میترال استفاده شود. پرولاپس یا افتادگی دریچه میترال یک بیماری شایع است که معمولا بدون بروز علائم است و یا نیازی به درمان ندارد. اکثر بیماران مبتلا به پرولاپس میترال به خوبی می‌توانند بارداری را تحمل کنند. اگر پرولاپس باعث نشت شدید شود در این صورت ممکن است قبل از اینکه باردار شوید بایستی تحت درمان قرار بگیرید. در چنین شرایطی اگر قصد باردارشدن دارید حتما ابتدا با پزشک صحبت‌کنید و از توصیه‌های او پیروی نمایید.
بارداری در زنان دارای دریچه قلب مصنوعی
زنانی که دریچه قلب مصنوعی دارند، ممکن‌است که شاهد بروز عوارض‌هایی در دوران بارداری خود باشند زیرا:
• زنان دارای دریچه قلب مصنوعی باید داروهای ضد انعقادی بصورت مادام‌العمر مصرف‌کنند و بعضی از داروهای ضد انعقاد می‌تواند به نوزاد آسیب برساند. امروز کماکان در مورد اینکه کدام رژیم دارویی ضد انعقاد بهترین مورد در دوران بارداری است اختلاف نظرهایی وجود دارد.
• در دوران بارداری احتمال خطر لخته‌شدن خون وجود دارد.
از هپارین در سه ماهه اول باداری و سپس وارفارین تا هفته۳۶ و بعد از آن هپارین تا زمان زایمان استفاده کنید و یا می‌توانید به جای آن از داروهای ضد انعقاد خوراکی در طول بارداری و البته تا هفته ۳۶ استفاده کنید. بعد از هفته ۳۶ ازهپارین تا زمان زایمان مصرف کنید. استفاده از وارفارین در صورتی که دوز کمتر آن از ۵ میلی‌گرم باشد کمتر زیان آور است.
علاوه بر این، بعضی دیگر از متخصصان برای درمان زنان در معرض خطر استفاده از دوزهای پایین آسپرین بالا را توصیه می‌کنند. اگر دریچه قلب مصنوعی دارید و داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنید حتما قبل از تصمیم به بارداری بایستی توسط یک متخصص قلب معاینه شوید. متخصص قلب در مورد خطرات احتمالی با شما صحبت خواهد کرد و بهترین درمان ضد انعقاد را برای شما تجویز خواهد نمود. علاو بر همه‌ی این‌ها، از پزشک در مورد مراقبت‌های لازمه جهت پیشگیری از اندوکاردیت سوال‌کنید.
بیماری آئورت و بارداری
زناني که بیماری‌هایی مانند آنوريسم آئورت، آئورت گسترش يافته يا اختلالات بافت همبندي همچون سندرم مرفان دارند که بر آئورت اثر مي‌گذارد در دوران بارداری بیشتر در معرض خطر هستند. فشار داخل آئورت در دوران بارداری و زایمان افزایش‌می‌یابد. این فشار باعث افزایش خطر پارگی آئورت و متعاقبا مرگ می‌شود.
زنانی که بیماری آئورت دارند حتما بایستی قبل از تصمیم به بارداری به یک متخصص قلب مراجعه کرده و معاینه شوند. پزشک از طریق معاینه و ارزیابی دقیق می‌تواند خطرات احتمالی باردارشدن را به شما بگوید. همچنین بهتر است که بدانید بیماری‌هایی همچون سندروم مارفان ژنتیکی هستند و احتمال انتقال این بیماری به فرزندان وجود دارد لذا ممکن‌است که مراجعه به مشاوره زنتیکی نیز به شما پیشنهاد شود.
مراقبت‌های بعد از بارداری
بارداری شما را به شما تبریک می‌گوییم! در دوران بارداری رعایت نکات زیر حائز اهمیت است:
• رژيم سالم قلبی خود را دنبال کنید.
• همانطور که متخصص قلب به شما توصیه می‌کند به طور منظم ورزش کنید.
• سیگار نکشید.
علاوه بر اینکه باید در دوران بارداری بطور منظم به متخصص زنان و زایمان مراجعه‌کنید، برای پیگیری و مراجعه منظم به متخصص قلب نیز برنامه‌ریزی داشته باشید و به دقت از توصیه‌های آنها پیروی کنید. متخصص قلب وضعیت قلب شما را در دوران بارداری ارزیابی می‌کند، بنابراین می‌تواند علائم و یا عوارض احتمالی را در همان مراحل اول تشخیص داده و درمان کند.
از این طریق می‌توانید از در امان‌بودن خود و نوزاد مطمئن شوید. برخی از بیماری‌ها نیازمند همکاری تیم‌های مختلف پزشکی از جمله متخصص زنان و زایمان متخصص قلب، متخصص هوشبری و پزشک اطفال است. بسته به وضعیت قلب شما، ممکن است ترتیبات ویژه‌ای برای زایمان و درد آن مورد نیاز باشد.
اقدامات مربوط به زمان زایمان و درد آن
شاید پزشک به شما توصیه کند که در مراکز پزشکی که در زمینه‌ی بارداری‌های پرخطر تخصص دارند زایمان کنید. اگر نگرانی‌هایی در مورد قلب و یا گردش خون شما وجود داشته باشد و یا حضور متخصصین خاص به هنگام زایمان ضروری باشد در این صورت ممکن است که نیاز به القای زایمان باشد و احتمالا نیاز به تجهیزات ویژه جهت تحت نظر قراردادن شما در زمان زایمان باشد.
شاید لازم باشد که در زمان زایمان ضربان قلب و ریتم آن نیز تحت کنترل و نظارت متخصص باشد. انقباضات مادر و ضربان قلب نوزاد به طور مداوم کنترل می‌شود. ممکن است که از شما خواسته شود تا به جای خوابیدن به پشت به پهلو بخوابید و یکی از زانوهایتان را به سمت قفسه سینه جمع کنید. ممکن است که پزشک برای کاهش استرس از درد به شما توصیه‌کند که داروهای مورد نیاز از طریق یک کاتتر به ستون فقرات (اپیدورال) یا تزریق به ستون فقرات (بلوک ستون فقرات) جهت کنترل درد به شما تزریق‌شود.
اگر زایمان بصورت طبیعی صورت بگیرید در این شرایط شاید پزشک با استفاده از فورسپس یا یک مکش خلاء در زایمان و بیرون آمدن نوزاد به شما کمک کند تا شما فشار کمتری صرف بیرون دادن نوزاد کنید.
اگر در معرض خطر ابتلا به اندوکاردیت هستید، ممکن‌است لازم باشد که قبل و بعد از زایمان، آنتی‌بیوتیک مصرف‌کنید. معمولا قلب نیازی به بخش سزارین به دلیل شرایط نیست. اگر مشکلی مربوط به زایمان داشته باشید که لازم باشد به بخش سزارین منتقل شوید اقدامات ویژه‌ای برای نظارت بر عملکرد قلب شما در طول زایمان انجام خواهد شد. اگر در طول بارداری فرم‌های خاصی از بیماری قلبی شدید داشته باشید در این صورت ممکن است که پزشک برنامه‌ای برای القای زایمان تحت شرایط کنترل شده را توصیه کند.
سوالات رایج
می‌توان در دوران بارداری دارو مصرف‌کرد؟
مصرف دارو در دوران بارداری می‌تواند بر روی جنین تاثیر بگذارد اما با این وجود مزایای مصرف دارو نسبت به خطرات آن بیشتر است. اگر نیاز به مصرف دارو جهت کنترل بیماری قلبی باشد در این صورت پزشک بی‌خطرترین دارو را با مناسب‌ترین دوز برای شما تجویز می‌کند. دارو را دقیقا همانطور که تجویز شده است مصرف کنید. بطور خودسرانه مصرف دارو را متوقف و یا دوز آن را کم و زیاد نکنید.
چطور می‌توان فهمید که حال نوزاد خوب است؟
در تمام دوران بارداری، پزشک و یا متخصص شما وضعیت رشد نوزاد را تحت نظر خواهد گرفت. برای پی‌بردن به وضعیت سلامت نوزاد می‌توان از آزمایش سونوگرافی استفاده‌کرد. همچنین از آزمایش‌های ویژه‌ی سونوگرافی برای شناسایی ناهنجاری‌های قلبی جنین نیز استفاده می‌شود. ممکن است که لازم باشد نوازد پس از زایمان نیز تحت مراقبت و یا درمان قرارگیرد.
چگونه می‌توان از بروز عوارض پیشگیری کرد؟
به خوبی از خود مراقبت‌کردن بهترین روش برای مراقبت از نوزاد است. برای مثال:
• قبل از زایمان به طور منظم به متخصص مراجعه‌کنید: به طور منظم در دوران بارداری به متخصصین مربوطه مراجعه نمایید.
• داروها را آن گونه که تجویز شده‌اند مصرف کنید: پزشک بی‌خطرترین و مناسب‌ترین دوز دارو را برای شما تجویز می‌کند.
• زیاد استراحت‌کنید: روزانه مدتی بخوابید و از انجام فعالیت‌های سنگین بپرهیزید.
• اضافه وزن خود را کنترل‌کنید: داشتن وزن مناسب به رشد جنین کمک می‌کند. اضافه وزن بیش از حد استرس و فشار بیشتری به قلب وارد می‌کند.
• اضطراب و دلهره‌ی خود را مدیریت کنید: در مورد پیشرفت خود از پزشک سوال کنید و در مورد انتظارات دوران زایمان و درد آن بیشتر اطلاعات کسب کنید. آگاهی داشتن از آنچه قرار است اتفاق بیفتد به شما احساس آرامش می‌دهد.
• محدودیت‌ها را بدانید: از مصرف سیگار، کافئین و مواد مخدر اجتناب‌کنید.
در صورت بروز چه علائم و نشانه‌هایی را باید به پزشک خبر داد؟
در صورت بروز هر نوع علائم و یا نشانه‌ای که شما را نگران می‌کند با پزشک تماس بگیرید. برخی از این علائم عبارتند از:
• مشکلات تنفسی
• تنگی نفس به هنگام انجام کاری و یا استراحت
• تپش قلب، تندشدن ضربان قلب یا پالس نامنظم
• درد سینه
• سرفه‌ی همراه با خون یا سرفه‌کردن در شب
