سندرم ضعف تنفسی، یک حالت التهابی در ریه‌ها است که با تجمع مایعات در آلوئول‌های کوچک ریه‌ها رخ می‌دهد. این حالت باعث می‌شود ریه‌ها قادر به پر شدن به طور کامل با هوا نباشند و سطح اکسیژن خون را به طور خطرناکی کاهش دهد (هیپوکسمی).
این وضعیت مانع از رسیدن اکسیژن به اعضای دیگر بدن مانند مغز، قلب، کلیه‌ها و معده می‌شود. ضعف تنفسی یک مشکل جدی است و می‌تواند منجر به مشکلات جدی و تهدید کننده جان در نوزادان یا بزرگسالان شود.
برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی زجر تنفسی در نوزادان و بزرگسالان ادامه‌ی مطلب را دنبال کنید.
زجر تنفسی در نوزادان
سندرم زجر تنفسی یک بیماری جدی در میان نوزادان نارس است. این وضعیت بلافاصله پس از تولد نوزاد اتفاق می‌افتد. این یک اختلال تنفسی بوده که در آن کیسه‌های هوای کوچک موجود در ریه‌ها به دلیل کمبود یا عدم وجود سورفکتانت، باد نمی‌شوند یا باز نمی‌شوند. سورفکتانت مایعی است که پوشش داخلی کیسه‌های هوا را می‌پوشاند. این مایع به ریه‌ها کمک می‌کند تا پس از تولد نوزاد، راه تنفسی را به راحتی باز کرده و تنفس را تسهیل می‌کند.
با پیشرفت علم پزشکی و پیشرفت فن‌آوری، امروزه عوارضی مانند آسیب مغزی و همچنین میزان مرگ و میر در نوزادان مبتلا به سندرم زجر تنفسی به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است.
چه عواملی باعث بروز سندرم زجر تنفسی در نوزادان می‌شود؟
سندرم زجر تنفسی یک اختلال تنفسی جدی است که در نوزادان نارس تازه متولد شده، دیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع این سندروم، کمبود سورفاکتانت در داخل ریه‌های نوزاد است. سورفکتانت نوعی مایع است که هنگام تولد نوزاد، کیسه‌های هوایی واقع در ریه‌ها را باز نگه می‌دارد.
این مایع هنگامی که جنین درون رحم است، از فرو ریختن آلوئول های ریه (کیسه‌های هوا) جلوگیری می‌کند.
در صورت ناکافی بودن مایع سورفاکتانت، ریه‌ها فرو می‌ریزند و این باعث می‌شود که نفس کشیدن پس از تولد برای نوزاد نارس، بسیار دشوار شود. نوزاد ممکن است به دلیل دشواری در تنفس، اکسیژن کافی دریافت نکند. در نتیجه ممکن است مغز و سایر اعضای بدن آسیب ببینند که گاهی منجر به مرگ می‌شود. عوامل خطر برای ابتلا به این سندروم عبارت‌اند از:
- زایمان زودرس. به خصوص نوزادانی که قبل از هفته 28 بارداری متولد شده‌اند.
- مادر مبتلا به دیابت.
- مادری که در سه ماهه سوم عفونت جدی دارد.
- عمل سزارین قبل از کامل شدن دوره‌ی طبیعی بارداری (نه ماهه).
- از دست دادن مقدار بیش از حدی خون در زمان زایمان.
علائم سندرم زجر تنفسی
علائم و نشانه‌های سندرم ضعف تنفسی به طور فوری پس از تولد و در عرض چند دقیقه یا چند ساعت ظاهر می‌شوند. سوراخ‌های بینی نوزاد گسترده می‌شوند که نشان‌دهنده تلاش نوزاد برای تنفس است. نوزاد تنفس سریع دارد و صدای خرخر و ناله غیرطبیعی قابل شنیدن است. حرکات غیرعادی تنفسی مانند به عقب کشیده شدن عضلات قفسه سینه در حین تنفس مشاهده می‌شود. هنگامی که نوزاد تلاش می‌کند برای تنفس، سینه و دنده‌ها به داخل کشیده می‌شوند.
وقفه در تنفس به مدت چند ثانیه نشان‌دهنده وجود مشکلی در ریه‌ها است. به دلیل دشواری و دیسترس در تنفس، سطح اشباع اکسیژن در خون کافی و مناسب نیست. این باعث تغییر رنگ آبی پوست و لب می‌شود که به آن سیانوز می‌گویند. به دلیل کمبود اکسیژن در خون، مغز ممکن است آسیب ببیند و در برخی موارد منجر به مرگ نوزاد می‌شود.
تشخیص این سندرم به طور فوری با مشاهده علائم، اندازه‌گیری سطح اشباع اکسیژن در خون و انجام عکس‌برداری رادیولوژی برای نشان دادن نشانه‌های فروپاشی ریه انجام می‌شود.
درمان سندرم زجر تنفسی
درمان سندرم زجر تنفسی، پس از تولد کودک بلافاصله انجام می‌شود. این کار معمولاً در خود اتاق زایمان آغاز می‌شود. نوزاد سپس به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) منتقل می‌شود که در آنجا کودک به طور شبانه‌روزی تحت نظارت و معالجه قرار می‌گیرد.
در NICU با کمک دستگاه تنفس یا فشار مثبت هوا، به کودک تنفس داده می‌شود. سورفاکتانت از طریق لوله تنفسی عبور داده شده و مستقیماً وارد ریه‌ها می‌شود. این کار به کودک کمک می‌کند تا بتواند بهتر نفس بکشد. سورفاکتانت همچنین به کاهش خطر بروز عوارض ریوی مانند پنوموتوراکس کمک می‌کند. اکسیژن نیز از طریق لوله یا ونتیلاتور تأمین می‌شود.
زجر تنفسی در بزرگسالان
سندرم زجر تنفسی بزرگسالان (ARDS) یک بیماری شدید ریوی است. سندرم زجر تنفسی بزرگسالان می‌تواند از دریافت اکسیژن مورد نیاز به سایر اعضای بدن برای فعالیت بدن جلوگیری کرده و در نهایت باعث از کار افتادن اندام شود. سندرم زجر تنفسی بزرگسالان معمولاً افراد بستری در بیمارستان را که حال به شدت ناخوشی دارند، تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه همچنین می‌تواند در اثر آسیب جدی ایجاد شود. علائم آن به طور کلی در طی یک یا دو روز از ابتلا به بیماری یا ضربه اولیه اتفاق می‌افتد و ممکن است شامل تنگی نفس شدید و نفس نفس زدن باشد.
علت زجر تنفسی در بزرگسالان
موارد زیر از علل زجر تنفسی در بزرگسالان می‌باشد:
- سپسیس: شایع‌ترین علت زجر تنفسی در بزرگسالان، یک عفونت جدی در ریه‌ها (ذات‌الریه) یا سایر اندام‌ها با التهاب گسترده است.
- پنومونی آسپیراسیون (استنشاقی): برگشت و تجمع محتوای معده در ریه‌ها ممکن است باعث آسیب شدید ریه و زجر تنفسی در بزرگسالان شود.
- ویروس کرونا (COVID-19): عفونت COVID-19 ممکن است به زجر تنفسی شدید در بزرگسال منجر شود.
- پانکراتیت (التهاب شدید در لوزالمعده) و انتقال خون گسترده.
- تروما و سوختگی خیلی شدید: سوانح و سقوط و زمین خوردن ممکن است مستقیماً به ریه‌ها یا سایر اندام‌های بدن آسیب برساند که باعث آسیب شدید التهابی در ریه‌ها می‌شود.
- آسیب ناشی از تنفس مواد خطرناک: نفس کشیدن و قرار گرفتن در معرض غلظت‌های بالای بخارهای شیمیایی یا دود.
- مصرف بیش از حد مواد مخدر: مصرف بیش از حد داروها مانند کوکائین و مواد مخدر.
علائم زجر تنفسی در بزرگسالان چیست؟
علائم زجر تنفسی در بزرگسالان، به علت و شدت مورد و همچنین وجود بیماری‌های قبلی ریوی یا قلبی بستگی دارد. این علائم عبارت‌اند از:
- تنگی نفس شدید یا تنفس کوتاه و سریع.
- تنفس سریع و سخت.
- خستگی مفرط و خستگی عضلانی.
- حالت گیجی.
- ضربان قلب سریع.
- رنگ مایل به آبی ناخن‌ها لب به دلیل کمبود اکسیژن در خون.
- سرفه و درد قفسه سینه.
اگر زجر تنفسی در بزرگسالان ناشی از عفونت شدید (سپسیس) باشد، علائم سپسیس نیز ممکن است وجود داشته باشد (تب، فشارخون پایین).
زجر تنفسی در بزرگسالان بیشتر در عرض چند ساعت تا چند روز پس از سانحه یا عفونت ایجاد می‌شود. زجر تنفسی می‌تواند به سرعت بدتر و شدیدتر شود.
معاینه و آزمایش
هنگامی که علائم زجر تنفسی در فردی بروز می‌کند، ممکن است ترکیبی از آزمایش‌ها و معاینات بر روی او انجام شود:
- عکس‌برداری رادیولوژی از قفسه سینه برای اندازه‌گیری مایعات در ریه‌ها.
- آزمایش خون برای تعیین سطح اکسیژن در خون برای کمک به تعیین شدت زجر تنفسی.
- اکوکاردیوگرام (سونوگرافی قلب) برای ارزیابی عملکرد قلب.
گاهی اوقات، علائم و نشانه‌های زجر تنفسی برای تشخیص علل دیگری که مشابه زجر تنفسی است، ممکن است نیاز به آزمایش‌ها و بررسی‌های بیشتری داشته باشد؛ از جمله:
- ممکن است برای به دست آوردن اطلاعات دقیق در مورد ریه‌ها، توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) انجام شود.
- برای یافتن علت عفونت ممکن است از ترشحات مجاری هوایی نمونه‌برداری شود.
زجر تنفسی در بزرگسالان چگونه درمان می‌شود؟
بزرگسالان دچار زجر تنفسی، معمولاً در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) همراه با درمان علت زمینه‌ای، تحت درمان قرار می‌گیرد.
اکسیژن
هدف اصلی درمان سندرم ضعف تنفسی در بزرگسالان، تأمین اکسیژن کافی به بیمار برای جلوگیری از نارسایی اعضا است. پزشک ممکن است با استفاده از ماسک، اکسیژن را به بیمار تأمین کند. همچنین، می‌توان از دستگاه تهویه مکانیکی برای ورود هوا به ریه‌ها و کاهش حجم مایعات در آلوئول‌ها استفاده کرد.
اعمال فشار مثبت انتهای بازدمی (PEEP)
پزشک ممکن است با استراتژی شناخته شده‌ای تحت عنوان فشار مثبت انتهای بازدمی (PEEP) به تنفس بیمار کمک کند. PEEP به کنترل فشار در ریه‌ها کمک می‌کند. PEEP بالا ممکن است به افزایش عملکرد ریه و کاهش آسیب ریه در اثر استفاده از دستگاه تنفس کمک کند.
کنترل مایعات
کنترل مصرف مایعات یکی دیگر از استراتژی‌های درمان برای زجر تنفسی در بزرگسالان است. این راهکار می‌تواند این اطمینان را دهد که دریافت مایعات با تعادل مناسبی صورت می‌گیرد. وجود مایعات زیاد در بدن می‌تواند باعث تجمع مایعات در ریه‌ها شود. اگرچه، مایعات ناکافی باعث کشیدگی اندام‌ها و قلب می‌شود.
دارو
به افراد مبتلا به زجر تنفسی اغلب داروهایی برای رسیدگی به عوارض جانبی داده می‌شود. این داروها شامل انواع دارویی زیر می‌باشند:
- داروهای مسکن می‌توانند درد و ناراحتی را تسکین دهند.
- داروهای آنتی‌بیوتیک تجویز شده می‌توانند عفونت را درمان کنند.
- کورتیکواستروئیدها می‌توانند به درمان عفونت کمک کنند.
- می‌توان از داروهای رقیق کننده خون برای جلوگیری از تشکیل آمبولی در ریه‌ها یا پاها استفاده کرد.
توانبخشی ریه
بیماران بزرگ‌سالی که از زجر تنفسی بهبود می‌یابند ممکن است به بازتوانی ریوی نیاز داشته باشند. توانبخشی ریه برای تقویت سیستم تنفسی و افزایش ظرفیت ریه انجام می‌گیرد. چنین برنامه‌هایی می‌توانند شامل آموزش و تمرین، کلاس‌های بهبود سبک زندگی و گروه‌های پشتیبانی برای کمک به بیماران در دوره‌ی بهبودی از زجر تنفسی باشد.
