کرونا ویروس که علت اصلی بروز کووید-19 است همچنان برای ما بسیار ناآشناست و باید در مورد اثرات آن بر روی بدن انسان و ریه‌ها تحقیقات بیشتری صورت گیرند.
پس از وارد شدن از راه بینی یا دهان، ویروس وارد سینه شده و شروع به آسیب رسانی به دستگاه تنفسی می‌کند. میزان این آسیب در افراد مختلف متفاوت بوده و در برخی از افراد تنها آسیب خفیفی به مجاری تنفسی وارد می‌شود. با این حال ممکن است افراد دیگر دچار آسیب‌های بسیار شدیدتری شوند که بعضاً زندگی آن‌ها را تهدید می‌کند. برخی از علائم اولیه که باید در بیماران کووید-19 به دنبال آن باشیم عبارت‌اند از تب، مشکلات تنفسی، سردرد، سرفه‌های خشک (درنهایت خلط دار خواهد شد) و از دست دادن حس بویایی و چشایی در برخی از موارد. همچنین ممکن است در برخی از افراد اسهال و خستگی مفرط جزو علائم اصلی بیماری باشند.
برای پیشگیری از علائم درگیر شدن ریه در کرونا افراد باید فاصله گذاری اجتماعی را رعایت کرده و در زمان خروج از منزل ماسک بزنند.
کروناویروس چه آسیب‌هایی را در ریه ایجاد می‌کند؟
کووید-19 بیماری ایجاد شده توسط کروناویروس جدید، می‌تواند باعث مشکلات ریوی از قبیل پنومونی شده و در برخی از موارد شدید حتی سندرم زجر حاد تنفسی (ARDS) ایجاد کند. سپسیس که یکی دیگر از عوارض احتمالی کووید-19 است می‌تواند باعث آسیب‌های دائمی به ریه و ارگان‌های دیگر شود.
پنومونی کووید-19
در پنومونی، ریه‌های پر از مایعات شده و ملتهب می‌شوند که منجر به مشکلات تنفسی خواهد شد. در برخی از افراد ممکن است مشکلات تنفسی به حدی شدید شوند که فرد نیاز به بستری در بیمارستان و استفاده از اکسیژن یا حتی ونتیلاتور داشته باشد.
پنومونی ایجاد شده در کووید-19 معمولاً در هر دو ریه ایجاد می‌شود. کیسه‌های هوایی هر دو ریه پر از مایعات شده و توانایی آن‌ها برای جذب اکسیژن کاهش می‌یابد درنتیجه فرد دچار تنگی نفس، سرفه و علائم دیگر خواهد شد.
در حالی که اکثر افراد بدون مشکلات طولانی مدت ریه از پنومونی بهبود می‌یابند، پنومونی ایجاد شده در اثر کووید-19 می‌تواند شدید باشد. حتی پس از رفع بیماری، آسیب‌های ریوی می‌توانند منجر به مشکلات تنفسی شده و بهبود آن‌ها ممکن است ماه‌ها زمان ببرد.
سندرم زجر حاد تنفسی (ARDS)
با پیشرفت بیماری کووید-19، کیسه‌های هوایی بیشتری با مایع ترشح شده از عروق خونی ریه پر می‌شوند. این موضوع می‌تواند منجر به تنگی نفس و در نهایت سندرم زجر حاد تنفسی، یک نوع نارسایی تنفسی، شود. افراد مبتلا به این سندرم معمولاً نمی‌توانند به تنهایی نفس بکشند و نیاز به دستگاه ونتیلاتور دارند.
سندرم زجر حاد تنفسی چه در خانه و چه در بیمارستان می‌تواند وضعیت جانی فرد را تهدید کند. افرادی که از این سندرم و بیماری کووید-19 بهبود پیدا می‌کنند، ممکن است دچار آسیب‌های دائمی در ریه شوند.
سپسیس
یکی دیگر از عوارض احتمالی در موارد شدید کووید-19، سپسیس است. سپسیس زمانی اتفاق می افتد که یک عفونت به خون وارد شده و در آن منتشر می‌شود. این عارضه می‌تواند به بافت های تمامی قسمت‌های بدن آسیب بزند.
ریه، قلب و دیگر دستگاه‌های بدن به صورت هماهنگ و مثل سازهای یک ارکستر عمل می‌کنند. سپسیس می‌تواند هماهنگی بین این دستگاه‌ها را از بین ببرد. همچنین ممکن است ارگان‌ها و دستگاه‌های بدن مثل قلب و ریه، یکی پس از دیگری در اثر سپسیس از کار بیفتند.
سپسیس حتی در صورت بهبودی می‌تواند باعث آسیب‌های دائمی به ریه و ارگان‌های دیگر شود.
عفونت همزمان
زمانی که فرد به کووید-19 مبتلا می‌شود دستگاه ایمنی بدن او نهایت توان خود را برای مبارزه با این ویروس به کار می‌گیرد. این امر سبب آسیب پذیری بیشتر بدن نسبت به عفونت با باکتری و ویروس‌های دیگر خواهد شد که به آن عفونت همزمان گفته می‌شود. عفونت‌های همزمان می‌توانند سبب آسیب بیشتر به ریه‌ها شوند.
سه عامل مهم در آسیب‌های ریوی ناشی از کرونا ویروس
سه عامل مهم در میزان آسیب زایی کووید-19 و روند بهبودی فرد عبارت‌اند از:
- شدت بیماری. مهم‌ترین عامل، شدت بیماری و شدید یا خفیف بودن آن خواهد بود. موارد خفیف بیماری به احتمال کمتری باعث بروز آسیب‌های دائمی در بافت ریه می‌شوند.
- شرایط سلامتی. عامل دوم، وجود بیماری‌های زمینه‌ای مثل بیماری‌های انسدادی مزمن ریه (COPD) یا بیماری‌های قلبی بوده که می‌توانند خطر شدید شدن بیماری را افزایش دهند. افراد مسن نیز در خطر بیشتری برای ابتلا به موارد شدید کووید-19 قرار دارند. بافت ریه‌ی این افراد انعطاف کمتری داشته و ممکن است به دلیل کهولت سن دچار ضعف سیستم ایمنی باشند.
- درمان. درمان عامل سوم است. روند بهبودی بیمار و وضعیت سلامت ریه‌ی او به نوع مراقبت‌های انجام شده و به موقع بودن آن‌ها بستگی خواهد داشت. درمان به موقع در بیماران بدحال می‌تواند آسیب‌های ریوی را به حداقل برساند.
آیا بیماران کرونا می‌توانند خطر بروز آسیب‌های ریوی را کاهش دهند؟
اقداماتی وجود دارند که افراد می‌توانند با استفاده از آن‌ها خطر بروز آسیب‌های شدید ریوی را کاهش دهند:
- اگر به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستید که شما را در خطر بیشتری قرار می‌دهند، حداکثر تلاش خود را برای مدیریت بیماری انجام دهید. برای مثال افراد مبتلا به دیابت، COPD یا بیماری‌های قلبی باید بیماری خود را تحت نظر گرفته و با مصرف به موقع داروها آن را به بهترین شکل مدیریت کنند.
- تغذیه‌ی سالم و تأمین آب کافی نیز می‌توانند به بیماران برای پرهیز از عوارض کووید-19 کمک کنند. دریافت تغذیه‌ی مناسب برای سلامت عمومی فرد ضروری بوده و دریافت آب کافی باعث حفظ حجم خون و سلامت غشاهای مخاطی در دستگاه تنفسی می‌شود که این امر موجب مقاومت بهتر بدن در برابر عفونت و آسیب‌های بافتی خواهد شد. شواهدی مبنی بر تأثیر سیگار، ویپ و آلودگی هوا در تشدید بیماری کووید-19 نیز وجود دارند.
آیا آسیب‌های ریوی ناشی از کووید-19 بازگشت پذیرند؟
پس از گذراندن یک دوره شدید بیماری کووید-19، ریه‌های بیمار ممکن است قابل بهبود باشند، اما این امر به سرعت اتفاق نمی‌افتد. بهبودی از آسیب‌های ریوی زمان‌بر خواهد بود. این آسیب‌ها معمولاً باعث ایجاد بافت اسکار می‌شوند. طی زمان، بافت بهبود می‌یابد، اما ممکن است بین ۳ ماه تا یک سال یا حتی بیشتر زمان نیاز باشد تا عملکرد ریه به حالت قبل از بیماری بازگردد.
پزشکان و بیماران باید برای ادامه درمان آمادگی لازم را داشته باشند.
هنگامی که این واکسناسیون به پایان برسد، گروهی از بیماران با نیازهای جدید وجود خواهند داشت: بازماندگان. پزشکان، متخصصین ریه و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی باید به این افراد کمک کنند تا عملکرد ریه‌های خود را تا حد امکان بازیابند.
پاکسازی ریه‌های پس از کووید-19
پس از ترخیص از بیمارستان ممکن است همچنان در سرفه‌های خود خلط و مخاط ببینید. این مشکل پس از عفونت‌های تنفسی مثل کووید-19 طبیعی است. می‌توانید برای پاکسازی ریه‌های خود از خلط موجود تمریناتی را انجام دهید. این کار به بهبود وضعیت ریه‌های شما کمک خواهد کرد.
انجام برخی تمرینات به منظور انبساط ریه‌ها می‌تواند به بهبودی شما کمک کند. فواید این تمرینات عبارت‌اند از:
- افزایش میزان هوای موجود درون ریه
- افزایش قدرت عضلات استفاده شده برای تنفس
- کمک به پاکسازی خلط و مخاط از ریه‌ها
- پیشگیری از کلاپس (بسته شدن) قاعده‌ی ریه
تکنیک نفس عمیق
تنفس عمیق یک روش ساده برای باز کردن ریه و کمک به پاکسازی آن از خطر خواهد بود. شما می‌توانید این کار را به هر تعداد که می‌خواهید و در هر مکان و موقعیتی انجام دهید. برای این تمرین در حالت راحتی قرار گرفته و سینه و شانه‌های خود را شل کنید.
- در یک حالت راحت بخوابید یا بنشینید.
- یک دست خود را بر روی شکم درست در زیر دنده‌ها و دست دیگر را بر روی سینه‌ی خود قرار دهید.
- یک نفس عمیق از بینی خود بگیرید و اجازه دهید شکم شما برآمده شده و دست شما را به بیرون هل دهد. دست قرار گرفته بر روی شکم باید بیشتر از دست قرار گرفته بر روی قفسه‌ی سینه حرکت کند.
- لب‌های خود را جمع کرده و نفس خود را از بین آن‌ها خارج کنید، همانند وقتی که قصد سوت زدن دارید. در این حالت دست قرار گرفته بر روی شکم باید به سمت داخل حرکت کند. از دست خود برای تخلیه‌ی کامل نفس استفاده کنید.
- این کار را 3 تا 5 مرتبه تکرار کنید و برای نفس کشیدن عجله نکنید.
تکنیک حبس نفس
تکنیک حبس نفس را می‌توان برای موارد زیر به کار برد:
- کمک به باز شدن ریه‌ها
- حفظ انعطاف پذیری عضلات
- کمک به سرفه‌های قوی‌تر برای پاکسازی ترشحات
این تمرین را حداقل 1 ساعت پس از غذا خوردن انجام دهید. در صورت مشاهده‌ی درد سینه تمرین را متوقف کنید.
- نفس خود را کاملاً تخلیه کنید.
- یک نفس کوتاه از طریق دهان، بینی یا هر دو گرفته و آن را نگه دارید.
- در حالی که نفس قبلی را نگه داشته‌اید، یک نفس کوتاه دیگر بکشید.
- این کار را تا زمانی انجام دهید که ریه‌های شما پر شده و نتوانید هوای بیشتری را وارد کنید سپس 2 تا 5 ثانیه نفس خود را حبس کنید.
- هوای موجود را از طریق دهان خارج کنید. این بازدم همانند یک نفس عمیق بوده و فشار زیادی خواهد داشت.
تخلیه‌ی خلط از ریه‌ها با حالت دادن به بدن
ریه‌های شما دارای 5 لوب بوده و خلط ممکن است در هرکدام از آن‌ها وجود داشته باشد.
در تمرینات حالتی از نیروی جاذبه برای تخلیه‌ی خلط جمع شده در لوب‌های مختلف ریه استفاده می‌شود.
میزان اثربخشی این تمرینات به غلظت و چسبندگی خلط بستگی داشته و تخلیه‌ی خلط غلیظ ممکن است دشوارتر باشد. در صورتی که خلط شما به شدت غلیظ و چسبنده باشد، این تمرینات تاثیری نخواهند داشت.
این تمرین را حداقل 1 ساعت پس از غذا خوردن انجام دهید. در صورت احساس سوزش سر دل و یا ناخوشی در طول تمرین، انجام آن را متوقف کنید.
تمرین حالتی 1
برای انجام این تمرین:
- به پشت خوابیده و سر خود را بر روی زمین قرار داده و زانوها را خم کنید.
- در زیر لگن و زانوهای خود بالش قرار دهید تا لگن شما از سطح سینه بالاتر باشد.
- در صورت امکان حداقل به مدت 5 دقیقه در این حالت بمانید و سعی کنید نفس‌های عمیق بکشید.
- این تمرین می‌تواند به پاکسازی خلط از قاعده‌ی ریه کمک کند.
تمرین حالتی 2
برای انجام این تمرین:
- به پهلو خوابیده و سر خود را صاف قرار دهید. یک بالش در زیر لکن خود قرار داده و آن را از سطح سینه بالاتر بیاورید.
- می‌توانید برای راحتی بیشتر دست‌های خود را زیر سر قرار دهید.
- در صورت امکان به مدت 5 تا 10 دقیقه در این حالت باقی بمانید و سعی کنید نفس‌های عمیق بکشید.
- این تمرین را بر روی پهلوی چپ و راست خود تکرار کنید.
