تری‌گلیسیرید رایج‌ترین نوع چربی است که در بدن هضم میشود. این نوع چربی میتواند از طریق غذا وارد بدن شود، یا اینکه توسط بدن تولید گردد. به طور معمول، تری‌گلیسیرید‌ها با گردش جریان خون، انرژی سلول‌های بدن را تامین می‌کنند و به عنوان منبع اضطراری انرژی، به صورت چربی در بدن ذخیره می‌شوند.
اگر سطح بسیار بالایی از تری‌گلیسیرید در بدن وجود داشته باشد، مقدار تری‌گلیسیرید در خون و ذخیره چربی بدن، افزایش می‌یابد و در نتیجه موجب چاقی می‌گردد. این حالت، تحت عنوان “هیپرتر‌ی‌گلیسرید” نیز شناخته شده و با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای دیگر مانند بیماریهای قلبی عروقی در ارتباط است.
تری گلیسیرید چیست؟
تری‌گلیسریدها، ترکیبات شیمیایی هستند که انرژی مورد نیاز برای متابولیسم بدن را فراهم می‌کنند. این ترکیبات رایج‌ترین نوع چربیهای هضم شده در بدن هستند و از عناصر اصلی موجود در روغن‌های گیاهی و چربیهای حیوانی تشکیل شده‌اند.
مولکول تری‌گلیسرید شامل سه مولکول اسید چرب و گلیسرول است و برای جذب بدن باید تجزیه و هضم شود. این فرآیند در روده کوچک اتفاق می‌افتد و پس از آن، مولکول تری‌گلیسرید با کلسترول ترکیب شده و شیلومیکرون‌ها را تشکیل می‌دهد. شیلومیکرون‌ها به عنوان منبع انرژی برای سلول‌های بدن عمل می‌کنند. در زمان نیاز به انرژی، سلول‌های چربی و سلول‌های کبدی شیلومیکرون‌ها را ذخیره کرده و آنها را منتشر می‌کنند.
سطح نرمال تری گلیسیرید چیست و بالابودن سطح تری‌گلیسیرید به چه معناست؟
بالا بودن سطح تری‌گلیسیرید، فرد را در معرض خطر تصلب شرایین قرار می‌دهد. به منظور انجام غربالگری برای این خطر، سطح تری‌گلیسیرید و سطح کلسترول در خون اندازه گیری میشود.
• سطح تری‌گلیسیرید عادی در خون، کمتر از 150 میلی گرم در هر دسی لیتر (mg/dL).
• سطح مرزی، بین 150-200 mg/dL میباشد.
• سطح بالای تری‌گلیسیرید (بیشتر از 200 mg/dL) با افزایش خطر ابتلا به تصلب شرایین و بیماری عروق کرونری مرتبط است و در نتیجه با خطر سکته قلبی همراه است.
• سطح تری‌گلیسیرید بسیار بالا (بیشتر از 500 mg/dL) ممکن است منجر به پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) گردد.
علت‌ها و عوامل سطح تری‌گلیسیرید غیر طبیعی
افزایش سطح تری‌گلیسیرید در خون در اصطلاح پزشکی به عنوان “هیپرتری‌گلیسیرید” شناخته شده است. بیماری‌هایی که میتواند منجر به افزایش سطح تری‌گلیسرید گردد، عبارتند از:
• دیابت کنترل نشده
•بیماری کلیوی
• اعتیاد به الکل
•کم کاری تیروئید
• بیماریهای کبد مثل سیروز
• چاقی
• برخی از داروها (به عنوان مثال، قرص‌های ضد بارداری، استروژن، مسدود کننده‌های بتا، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی)
• اختلالات ژنتیکی متابولیسم چربی
علائم و نشانه‌ها
تری‌گلیسیرید بالا به خودی خود علامتی ندارد. اگر تری‌گلیسیرید بالا ناشی از عوامل ژنتیکی باشد، ممکن است بخش‌های چربی قابل مشاهده‌ای در زیر پوست (غده زردفام) تشکیل شود.
در موارد نادر، افرادی که سطح تری‌گلیسیرید بسیار بالا دارند، ممکن است مبتلا به التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) باشند، این عارضه میتواند باعث درد ناگهانی و شدید در ناحیه شکم، از دست دادن اشتها، تهوع، استفراغ و تب شود.
سطح تری گلیسیرید بدن چگونه اندازه‌گیری میشود؟
می‌توان سطح تری‌گلیسرید خون را با یک آزمایش خون ساده اندازه‌گیری کرد. این آزمایش عموماً به عنوان بخشی از پانل لیپوپروتئین (پانل چربی) صورت می‌گیرد که در آن تری‌گلیسرید، کلسترول اچ.دی.ال (لیپوپروتئین با تراکم بالا) و کلسترول ال.دی.ال (لیپوپروتئین با تراکم کم) به صورت همزمان اندازه‌گیری می‌شوند. این آزمایش باید در حالت ناشتا انجام شود و فرد باید حداقل ۸-۱۲ ساعت قبل از آن چیزی نخورده باشد. این امر به این دلیل ضروری است که سطح چربی در خون با خوردن غذا و هضم آن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. اگر آزمایش خون پس از خوردن غذا انجام شود، ممکن است نتایج نادرستی به دست آید.
تشخیص
در طول معاینه، ممکن است یافته‌ها طبیعی باشد، یا شامل موارد زیر شود:
- GI: حساسیت به لمس در ربع‌های میانی روده یا در قسمت بالا و سمت راست شکم/ چپ: هپاتومگالی
- پوستی: غده‌های چربی در پشت یا در باسن، قفسه سینه و اندام‌های مجاور.
- قلبی عروقی: کاهش توانایی پدال زدن که شاخص مچ پا نیز نامیده میشود در صورت وجود بیماری قلبی عروقی
- مشکلات چشمی: قوس قرنیه، ورم رتینال، زانتلماس
- نورولوژیک: از دست دادن حافظه، زوال عقل و افسردگی در حضور سندرم کلیومیکرونمی
مطالعات آزمایشگاهی که برای ارزیابی فشار خون بالا استفاده میشود شامل موارد زیر است:
- آنالیز چربی
- سطح قند خون ناشتا
- سطح TSH
- آزمایش ادرار
- مطالعات عملکرد کبد
چگونه می‌توان سطح تری‌گلیسیرید را کاهش داد؟
بازگشت سطح تری‌گلیسیرید به حالت عادی میتواند خطر حمله قلبی، سکته و بیماری عروق محیطی را کاهش دهد. کنترل تری‌گلیسیرید بالا و کلسترول بالا یک چالش مادام العمر برای افراد است. شیوه زندگی سالم شامل تغذیه مناسب، ورزش منظم، ترک سیگار و کاهش وزن است. ممکن است این تنها چیز مورد نیاز باشد، اما برخی از افراد، علاوه بر آن نیازمند مصرف دارو برای کاهش سطح تری گلیسیرید در خون هستند. مراقبت‌های بهداشتی تخصصی، به شما کمک خواهد کرد که مناسب‌ترین ترکیب درمان را انتخاب کنید.
تغییر در رژیم غذایی
در واقع رژیم غذایی تری گلیسیرید بالا بسیار حائز اهمیت است و تغییرات رژیم غذایی میتواند به کاهش تری‌گلیسیرید خون کمک کند، از جمله:
کاهش مصرف قند: اگر تمایل شدیدی به خوراکی‌های شیرین دارید، سعی کنید برای دفعات و مقدار مصرف شکر خود، محدودیت قرار دهید. برای شروع می‌توانید مصرف شکر را به نصف کاهش دهید و به تدریج روند کاهش را ادامه دهید. به یاد داشته باشید قبل از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی، برچسب آنها را برای اطلاع از میزان قند بررسی کنید.
جایگزین کردن غلات قهوه‌ای به جای غلات سفید: اگر عادت به خوردن برنج سفید، نان و ماکارونی دارید، به جای آن از محصولات گندم کامل استفاده کنید. ممکن است عادت کردن به طعم و مزه جدید، به کمی زمان نیاز داشته باشد، اما منافع این کار برای سلامتی شما ارزش تلاش را دارد. انواع محصولات گندم کامل در بازار وجود دارد، بنابراین همه آنها را امتحان کنید تا دریابید کدام یک از آنها برای ذائقه شما مناسب است.
تغییر عادت مصرف چربیها: مصرف غذاهای دارای چربی اشباع شده و چربی ترانس را محدود کنید و یا کلا” پرهیز نمایید. این غذاها شامل غذاهای سرخ شده، چربی گوشت خوک، کره، شیر کامل، بستنی، محصولات غذایی پخته شده، گوشت و پنیرمی‌باشد. با خواندن برچسب مواد غذایی، می‌توانید از وجود این چربیهای ناسالم، آگاه شوید.
چربیهای “غیر اشباع مونو” و “غیر اشباع پلی” را جایگزین چربیهای ترانس و یا اشباع شده کنید. بهترین منابع این چربیها، روغن زیتون، روغن کانولا، آجیل، و ماهی‌های چرب مانند ماهی آزاد، ماهی ماکرل، ماهی قزل آلای دریاچه، ساردین، شاه ماهی و ماهی تن آلباکور میباشد. خواندن برچسب مواد غذایی به آگاهی شما از انواع چربی موجود در مواد غذایی کمک خواهد کرد.
روش‌های پزشکی برای درمان تری گلیسیرید بالا
اگر تغییرات شیوه زندگی سالم برای کنترل تری گلیسیرید بالا کافی نباشد، پزشک شما ممکن است برخی از موارد زیر را توصیه کند:
استاتین : اگر سطح کلسترول لیپوپروتئین با تراکم بالا (کلسترول اچ.دی.ال یا “خوب”) در خون شما پایین باشد؛ یا سطح کلسترول لیپوپروتئین با تراکم کم (کلسترول ال. دی.ال، یا “بد”) در خون شما بالا باشد و یا اگر شما سابقه انسداد شریان یا علائم دیابت داشته باشید، پزشک ممکن است داروهای کاهنده کلسترول را برای شما تجویز کند. آتورواستاتین (Lipitor) و سیمواستاتین (Zocor)، نمونه این داروها هستند. از عوارض جانبی احتمالی آنها، درد عضلانی را می‌توان نام برد.
روغن ماهی : روغن ماهی به نام اسیدهای چرب امگا 3 نیز شناخته شده است. مکمل‌های روغن ماهی میتواند به کاهش تری گلیسیرید کمک کند. از آنجا که مصرف دوزهای بالای آن مورد نیاز است، بنابراین این گزینه اغلب مخصوص افرادی است که سطح تری‌گلیسیرید خون آنها بیش از 500mg/dL (5.7 mmol/L) میباشد.
فیبرات : داروهای فیبرات مانند فنوفیبرات ( تریکور، فنوگلید و غیره) و ژمفیبروزیل (Lopid)، نیز میتواند سطح تری‌گلیسیرید خون را کاهش دهد. به نظر می‌رسد بهترین تاثیر فیبرات در افرادی است که سطح تری‌گلیسیرید آنها بیش از 500 mg/dL (5.7 mmol/L) است. مصرف فیبرات همراه با استاتین ممکن است خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.
نیاسین : که گاهی اوقات اسید نیکوتین نیز نامیده میشود، میتواند تری‌گلیسیرید و کلسترول “بد” (لیپوپروتئین با چگالی کم، یا کلسترول ال.دی.ال) را کاهش دهد. این دارو به طور معمول برای افرادی که سطح تری‌گلیسیرید بیش از 500 mg/dL (5.7 mmol/L) دارند، تجویز می‌گردد. از مصرف داروی نیاسین بدون تجویز و یا مشورت با پزشک خود اجتناب کنید. نیاسین ممکن است با سایر داروها تداخل یابد و منجر به عوارض جانبی قابل توجهی گردد.
اگر پزشک کاهش تری گلیسیرید خون با داروی نیاسین را شما تجویز کرده باشد، آن را طبق دستور مصرف کنید. در عین حال،اهمیت تغییر در شیوه زندگی سالم را نیز در نظر داشته باشید. این داروها میتواند مفید باشد، اما سبک زندگی شما نیز بسیار حائز اهمیت است.
سایر درمان‌ها
سایر گزینه‌های درمانی:
- ورزش، اجتناب از مصرف الکل، غذاهای چرب و محدود کردن کالری درمان اصلی بالا بودن سطح تری گلیسیرید خون است. در صورت بالا بودن سطوح گلیسیرید خون از 400، از داروهای کاهش دهنده تری گلیسیرید استفاده میشود.
- از مصرف الکل خودداری کنید. مصرف الکل باعث افزایش بیشتر سطح تری گلیسیرید میشود و ممکن است باعث تداخلات دارویی شود.
- برای اینکه بدانید چه مقدار کالری، چربی و پروتئین مصرف می‌کنید، خواندن برچسب‌های غذایی مفید است. برخی از توصیه‌های کلی شامل:
- انواع مختلفی از چربیهای “خوب و بد” وجود دارد. ساده ترین نکته کلی برای به خاطر آوردن در مورد آنها این است که مصرف چربیها و روغن‌های اشباع را محدود کنید.
- مطمئن شوید که در مورد سایر داروهای مصرفی (از جمله داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها یا داروهای گیاهی) به پزشک خود و همچنین سایر متخصصین درمانی خود اطلاع داده‌اید.
- اگر سابقه دیابت، بیماری کبدی، بیماری کلیه یا بیماری قلبی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- خود را به خوبی هیدراته نگه دارید. هر 24 ساعت دو یا سه لیتر مایعات بنوشید، مگر اینکه به شما نسخه دیگری داده شود.
- در صورت بروز علائم یا عوارض جانبی به خصوص در صورت شدید بودن آنها، حتما با پزشک خود در مورد آنها صحبت کنید. آنها می‌توانند داروهای دیگری را تجویز كنند و یا پیشنهادهای دیگری را ارائه دهند كه در مدیریت چنین مشكلاتی مؤثر است.
داروهایی که توسط پزشک تجویز می‌شوند
اگر دچار تری گلیسیرید خون بالا همراه با علائم یا بدون علایم هستید، پزشک ممکن است این داروها را تجویز کند:
- Gemfibrozil- این دارو باعث کاهش سطح کلسترول خون شما میشود و تولید تری گلیسیرید کبد شما را کاهش می‌دهد.
- نیکوتینیک اسید- به نام نیاسین نیز شناخته میشود، این حالت باعث کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون به مقدار زیاد میشود. در صورت بروز نقرس، دیابت و مشکلات قلبی یا کبدی شما نباید از این دارو استفاده شود. این موضوع را با دکتر خود در میان بگذارید.
سؤالات متداول
چرا تری گلیسیرید بالا خطرناک است؟
بالا بودن تری گلیسیرید میتواند احتمال ابتلا به سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد، به خصوص هنگامی که سطح HDL خون شما پایین باشد. همچنین از جمله عوارض بالا بودن تری گلیسیرید این است که شما را به احتمال زیاد به دیابت مبتلا میکند. در اینجا چند واقعیت آورده شده است که باید در خاطر داشته باشید:
- اگر سطح گلیسیرید شما بین 151 تا 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد، در معرض خطر قرار دارید.
- اگر سطح گلیسیرید خون شما بالای 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد، احتمال خطر بیماری قلبی بیشتر میشود.
- اگر سطح گلیسیرید خون شما بالای 500 میلی گرم در دسی لیتر باشد، پزشک ممکن است علاوه بر مراحلی که قبلاً انجام داده‌اید، دارو تجویز کنید.
عوامل خطر برای هایپرتری گلیسیریدمی چیست؟
عوامل خطر تری گلیسیرید بالا شامل موارد زیر است.
- بروز سطح بالای تری گلیسیرید که اغلب با چاقی، دیابت و ترشح انسولین زیاد همراه است و این بیماری را وخیم تر میکند.
- سوء مصرف الکل
- استفاده از قرص‌های استروژن.
- سابقه خانوادگی هیپرتریگلیسیریدمی.
- سابقه خانوادگی سکته قلبی زودرس (قبل از سن 50 سالگی).
- کم کاری تیروئید
عوارض تری گلیسیرید بالا چیست؟
عوارض تری گلیسیرید بالا شامل موارد زیر است.
- سطح بالای تری گلیسیرید باعث انسداد شریانها و در نتیجه بیماری عروق کرونری قلب، سکته مغزی و بیماریهای شریانی محیطی میشود.
- اگر سطح تری گلیسیرید بسیار بالا باشد، پانکراتیت ایجاد میشود.
- چاقی و دیابت از جمله عوارض دیگری است که با بالا بودن تری گلیسرید همراه است.
آیا می‌توانم از افزایش تری گلیسیرید جلوگیری کنم؟
راهکارهای پیشگیری کننده شامل موارد زیر هستند؛
- از فاكتورهای مسبب این بیماری، مانند مصرف الكل، چاقی یا قند خون بالا بپرهیزید.
- ترک سیگار.
- هر روز یک ساعت ورزش بدنی داشته باشید.
- اصلاح رژیم غذایی- کاهش مصرف چربیهای حیوانی که معمولاً اشباع می‌شوند و قند و کلسترول و تری گلیسیرید. مصرف چربیهای گیاهی، میوه‌ها و سبزیجات سبب می‌شوند تا فیبر محلول و کلسترول به کمتر از 300 میلی گرم در روز برسد.
- اگر سطح تري گليسيريد با وجود اصلاح شيوه زندگي همچنان بالا باشد- با مصرف داروهای فيبرات، نياسين يا گمفيبروزيل- خود را درمان كنيد.
- تشخیص سریع توسط غربالگری اعضای خانواده بیمار مبتلا به بالا بودن تری گلیسیرید ارثی، برای اطمینان از اینکه قبل از بروز عوارض درمان میشود.
