بهترین طرح درمانی کاهش کلسترول در کلینیک قلب دکتر عسگرپور
در کلینیک قلب دکتر عسگرپور، راهنمایی‌های مرحله به مرحله در طی جلسات متعدد برای کاهش کلسترول و پایین نگه داشتن آن به شما ارائه می‌شود.
طرح درمانی کاهش کلسترول خون گاهی فقط شامل پرهیز و رژیم غذایی می‌شود و گاهی داروهای پایین آورنده کلسترول خون نیز در کنار رژیم غذایی تجویز می‌شود. با ایجاد تغییرهای کوچک در برنامه غذایی می‌توان کلسترول خون را پایین آورد. بااین حال هر چه طرح درمانی دقیق‌تر دنبال شود، نتایج بهتری نیز به دست خواهد آمد. میزان کاهش کلسترول خون تابع مستقیمی از اراده و خواست بیمار است و به عوامل زیر بستگی دارد:
- میزان انگیزه بیمار
- میزان پایبندی بیمار به طرح درمانی و دقت در رعایت آن
- دریافت اطلاعات صحیح در مورد برنامه غذایی
- میزان دریافت کلسترول از مواد غذایی
- سطح اولیه کلسترول در شروع درمان
- شدت ناسالم بودن عادت‌های غذایی در شروع درمان
کلسترول ماده‌ای چرب موسوم به لیپید است که برای عملکرد طبیعی بدن حیاتی است و عمدتاً توسط کبد تولید می‌شود؛ البته در بعضی مواد غذایی نیز وجود دارد. بالا بودن بیش از اندازه میزان لیپید در خون (هیپرلیپیدمی) سلامتی را تحت الشعاع قرار می‌دهد. کلسترول بالا به تنهایی منجر به بروز علائم نمی‌شود، اما احتمال ابتلا به بیماری‌های جدی را افزایش می‌دهد.
کلسترول چیست؟
پروتئین‌ها مسئول جابجایی کلسترول در خون هستند، هرگاه پروتئین و کلسترول با یکدیگر ترکیب شود، لیپوپروتئین ایجاد می‌شود. دو گونه اصلی لیپوپروتئین عبارت است از:
- لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL): اچ دی ال کلسترول را از سلول‌ها دور می‌کند و به کبد برمی‌گرداند تا در آنجا تجزیه شود یا در قالب مواد زائد از بدن خارج شود. به همین دلیل اچ دی ال کلسترول خوب نامیده می‌شود و هر چه سطح آن بالاتر باشد، بهتر است.
- لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL): ال دی ال کلسترول را به سمت سلول‌هایی می‌برد که به این ماده نیاز دارند. چنانچه میزان کلسترول بسیار بیشتر از مقدار مورد استفاده سلول‌ها باشد، کلسترول در دیواره سرخرگ‌ها رسوب می‌کند و فرد مبتلا به بیماری‌های عروقی می‌شود. به همین دلیل ال دی ال کلسترول بد نامیده می‌شود.
میزان کلسترول خون (مجموع اچ دی ال و ال دی ال) در آزمایش خون اندازه‌گیری می‌شود. میزان مناسب کلسترول خون به تناسب بالاتر یا پایین‌تر بودن احتمال ابتلا به بیماری عروقی متغیر است.
علائم کلسترول بالا
کلسترول بالا معمولاً علائمی را به دنبال ندارد. در اکثر قریب به اتفاق موارد، یگانه علامت واقعی ناشی از کلسترول بالا بروز فوریت‌های پزشکی است؛ برای مثال بیمار در اثر آسیب دیدگی تدریجی ناشی از کلسترول بالا دچار حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود. این فوریت‌ها معمولاً زمانی بروز می‌یابد که کلسترول بالا به تشکیل پلاک در سرخرگ‌ها بیانجامد.
چون در اکثر موارد هیچ علامت مستقیمی وجود ندارد، آزمایش خون تنها روش تعیین بالا بودن کلسترول خون است.
در موارد نادر میزان کلسترول به دلیل وجود سندرم‌های فامیلی بسیار بالا است و بیمار اصطلاحاً مبتلا به هیپرکلسترولمی است. چنین بیمارانی با علائم کلسترول بالا (موسوم به زانتوم) بر روی تاندون‌ها یا زیر پلک (زانتالاسما) مواجه می‌شوند.
درهرحال آشنایی با علائم عارضه‌های اصلی ناشی از کلسترول بالا مهم است تا در صورت لزوم اقدام فوری برای درمان صورت گیرد.
دلایل بالا رفتن کلسترول
در صورت بالا بودن کلسترول، عامل‌های متعدد احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی یا بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد. این عامل‌ها به شرح زیر است:
سبک زندگی
- رژیم غذایی ناسالم: بعضی غذاها، مانند جگر، قلوه و تخم مرغ، حاوی کلسترول هستند و به همین دلیل کلسترول غذایی نامیده می‌شوند. اما واقعیت این است که این مواد تاثیر کمی بر کلسترول خون می‌گذارند. کنترل میزان کل چربی اشباع شده در رژیم غذایی بیماران قلبی مهم‌تر از کلسترول است.
- ورزش نکردن و بی‌تحرکی: عدم تحرک میزان کلسترول بد را افزایش می‌دهد.
- چاقی: یکی از پی‌آمدهای احتمالی اضافه وزن بالا رفتن میزان کلسترول بد و تری‌گلیسیرید و پایین آمدن کلسترول خوب است. در رابطه با چاقی و بیماری قلبی به این نکته توجه نمایید که بلکه حتی چند کیلو اضافه وزن برای قلب مخاطره آمیز است.
- استعمال دخانیات: سیگار حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام آکرولئین است که مانع از آن می‌شود تا کلسترول خوب (اچ دی ال HDL) کلسترول را از رسوب‌های چربی به کبد منتقل کند. با انباشته شدن رسوب بیماری تصلب شرایین (تنگ شدن عروق یا آترواسکلروز) بروز می‌یابد.
بیماری‌های عامل بالا رفتن کلسترول
بیماران مبتلا به فشار خون بالا و دیابت غالباً کلسترول‌شان نیز بالا است. بعضی بیماری‌هایی که باعث بالا رفتن کلسترول خون می‌شوند، عبارت‌اند از:
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های کبدی
- کم کاری غده تیروئید
دیگر عامل‌ها
عامل‌های دیگری نیز باعث بالا رفتن کلسترول خون می‌شود که متاسفانه غیرقابل تغییراند و خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را نیز افزایش می‌دهند. پزشکان این عامل‌ها را عامل‌های ثابت می‌نامند که موارد زیر را شامل می‌شود:
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های عروق کرونری (CHD) یا سکته مغزی
- سابقه ابتلا اعضا خانواده به بیماری‌های مرتبط با کلسترول بالا
- سن: هر چه سن بالاتر باشد، احتمال تنگ شدن شریان‌ها یا تصلب شرائین بیشتر است.
- نژاد: هندی‌ها، پاکستانی‌ها، بنگلادشی‌ها و سریلانکایی‌ها بیشتر مستعد حمله قلبی هستند.
- جنسیت: حمله قلبی در میان مردان شایع‌تر است.
هیپرکلسترولمی فامیلی
هیپرکلسترولمی فامیلی اصطلاحی است که برای بالا بودن ارثی کلسترول به کار برده می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری از بدو تولد کلسترول بالایی دارند که این مشکل به ابتلا زودهنگام به ناراحتی‌های قلبی، نظیر تصلب شرایین و بیماری عروق کرونری منجر می‌شود.
زمان بررسی میزان کلسترول
پزشک عمومی در شرایط زیر دستور انجام آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول می‌دهد:
- تشخیص دادن ابتلا به بیماری عروق کرونری، سکته مغزی یا سکته مغزی گذرا (TIA) یا بیماری عروق محیطی (PAD)
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی در سنین پایین
- ابتلا یکی از اعضا نزدیک خانواده به عارضه‌های مربتط با کلسترول
- داشتن اضافه وزن
- ابتلا به فشار خون بالا، علائم دیابت یا بیماری‌های افزایش دهنده کلسترول
میزان مناسب کلسترول
کلسترول خون بر حسب واحدهای میلی مول بر لیتر خون اندازه‌گیری می‌شود که غالباً با علامت اختصاری mmol/L نشان داده می‌شود.
میزان کل کلسترول باید در بازه زیر باشد:
- 5 mmol/L یا کمتر برای بزرگسالان سالم
- 4 mmol/L یا کمتر برای افراد مستعد و در خطر
- میزان کل کلسترول باید در بازه زیر باشد:
میزان ال دی ال باید در بازه زیر باشد:
- 3 mmol/L یا کمتر برای بزرگسالان سالم
- 2 mmol/L یا کمتر برای افراد مستعد و در خطر
میزان HDL در حالت ایده‌آل باید 1 mmol/L باشد؛ مقدار پایین‌تر HDL خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
نسبت کلسترول کل به HDL نیز با تقسیم کلسترول کل بر HDL محاسبه می‌شود. این نسبت معمولاً باید کمتر از 4 باشد، در نسبت‌های بالای 4 خطر بروز بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد.
در هر حال کلسترول تنها یکی از عامل‌های خطر است و این که در چه سطحی از کلسترول باید درمان شروع شود به دیگر عامل‌های خطر، نظیر سیگار کشیدن و فشار خون بالا بستگی دارد.
دلایل ضرورت داشتن پایین آوردن کلسترول
شواهد موجود بیانگر این است که در اثر بالا بودن کلسترول خطر ابتلا به بیماری‌های زیر نیز افزایش می‌یابد:
- تصلب شرائین
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
- بیماری عروق محیطی (PAD)
به علاوه کلسترول بالا خطر لخته شدن خون را نیز در پی دارد. یکی از پی‌آمدهای بالا بودن کلسترول خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری است که با درد قفسه سینه یا بازو (آنژین) هنگام فعالیت بدنی یا مضطرب بودن همراه است. آنژین پایدار که آنژین صدری هم نامیده می‌شود، شایع‌ترین نوع آنژین است. آنژین پایدار یک الگوی قابل پیش‌بینی برای درد سینه است. شما معمولاً الگویی براساس آنچه در هنگام احساس درد در قفسه خود احساس می‌کنید را دنبال می‌کنید. پیگیری الگو به شما در کنترل و مدیریت آسان‌تر درد کمک می‌کند.
روش‌های پایین آوردن کلسترول
نخستین راهکار کاهش کلسترول تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی است. چنانچه پس از چند ماه کلسترول پایین نیاید، پزشک داروهای پایین آورنده کلسترول را تجویز می‌کند. در ادامه به بررسی درمان‌های مختلف کلسترول بالا می‌پردازیم.
رژیم غذایی
رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم با چربی اشباع شده پایین کلسترول بد (LDL) را کاهش می‌دهد.
اگر کلسترول بالا دارید، سعی کنید مواد غذایی زیر را که سرشار از چربی اشباع هستند، از برنامه غذایی خود حذف کنید یا دست‌کم میزان مصرف آن را کاهش دهید:
- تکه‌های چرب گوشت و فراورده‌های گوشتی، مانند سوسیس
- کره و روغن
- خامه، سرشیر و بستنی
- پنیر، به ویژه پنیر سفت
- کیک و بیسکویت
- شیرکاکائو
- روغن نارگیل، خامه نارگیلی و روغن پالم
همواره پیش از خرید مواد غذایی برچسب روی بسته‌ها را بررسی کنید تا از میزان چربی اشباع آگاهی یابید.
اسیدهای چرب امگا 3
بسیاری از تخصصی‌ها معتقدند که مصرف چربی‌های موجود در آووکادو و ماهی‌های چرب، مانند ماهی خال مخالی، سالمون و تون، برای حفظ سلامتی مفید است.
این نوع چربی شناخته شده به عنوان اسیدهای چرب امگا 3 شناخته می‌شود و مصرف مناسب آن می‌تواند سطح تری‌گلیسیرید برخی از بیماران را کاهش دهد. با این حال، مصرف بیش از حد این اسیدهای چرب می‌تواند منجر به چاقی شود. به بیمارانی که سطح تری‌گلیسیرید بالایی دارند، توصیه می‌شود هفته‌ای دو بار ماهی چرب مصرف کنند. با این حال، هنوز شواهد کافی برای اثبات مفید بودن مکمل‌های اسید چرب امگا 3 وجود ندارد.
داروهای پایین آورنده کلسترول
داروهای گوناگونی برای پایین آوردن کلسترول خون وجود دارد که شیوه‌های تاثیرگذاری آنها متفاوت با یکدیگر است:
استاتین
مکانیزم عمل استاتین‌ها در مهار آنزیم کبدی افزایش دهنده کلسترول و کاهش سطح کلسترول است.
پزشکان معمولاً در ابتدا آتورواستاتین را تجویز می‌کنند و استفاده از سایر استاتین‌ها مانند سیمواستاتین و رزوواستاتین نیز توصیه می‌شود.
اگر مصرف استاتین‌ها منجر به بروز عوارض جانبی شود، به بیمار گفته می‌شود که عدم تحمل استاتین دارد. سردرد، درد عضلانی و مشکلات گوارشی مانند سوءهاضمه، اسهال یا یبوست از جمله عوارض جانبی استاتین‌ها هستند.
آسپرین
در بعضی موارد با توجه به سن بیمار و دیگر عامل‌های خطر مقدار پایین آسپرین تجویز می‌شود. آسپرین معمولاً برای بیماران بالای 40 سال تجویز می‌شود.
ازتیمایب
ازتیمایب دارویی است که مانع از آن می‌شود تا روده کلسترول غذا و مایعات صفراوی را جذب کند. این دارو در کل به اندازه استاتین‌ها موثر نیست، اما اثرهای جانبی کمتری را به دنبال دارد.
