بدن انسان می‌تواند بدون غذا تا مدت ۳ هفته و بدون آب تا ۳ روز زنده بماند ولی چه مدت می‌توان بدون اکسیژن زنده بود؟ تنها در حدود ۳ دقیقه. این اعداد حیاتی بودن اکسیژن برای زندگی انسان و اثرات کمبود آن بر روی بدن را نشان می‌دهند.
بسیاری از افراد به طور مزمن سطح اکسیژن پایینی دارند. به این حالت هایپوکسمی گفته می‌شود. عوامل متعددی می‌توانند منجر به هایپوکسمی شوند و این عارضه ممکن است مزمن یا حاد باشد. عوارض هایپوکسمی خطرناک خواهند بود ولی می‌توان این عارضه را درمان کرد.
دو نام مشابه، دو عارضه‌ی متفاوت
بسیاری از افراد هایپوکسمی و هایپوکسی را اشتباه می‌گیرند. این دو اصطلاح بعضاً به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند و دو عارضه‌ی متفاوت ولی مرتبط هستند. کلمه‌ی هایپوکسی به معنی کمبود اکسیژن بوده ولی هایپوکسمی معنای دقیق‌تری داشته و به معنی کمبود اکسیژن در خون می‌باشد.
برخی از پزشکان و منابع معتبر از اصطلاح هایپوکسی برای اشاره به پایین بودن سطح اکسیژن خون استفاده می‌کنند در حالی که استفاده از هایپوکسمی برای اشاره به کمبود اکسیژن در خون و هایپوکسی برای کمبود اکسیژن در ارگان‌ها و بافت ها دقیق‌تر خواهد بود.
بافت های بدن اکسیژن موردنیاز خود را از خون دریافت می‌کنند بنابراین زمانی که دستگاه گردش خون نتواند خون اکسیژن دار کافی را به سمت ارگان‌ها پمپ کند و یا به عبارت دیگر اگر سطح اکسیژن در خون ناکافی باشد، این بافت‌ها اکسیژن کافی دریافت نکرده و هایپوکسی اتفاق خواهد افتاد. درنتیجه هایپوکسی در اثر هایپوکسمی اتفاق می‌افتد و درمان به موقع هایپوکسمی می‌تواند از بروز هایپوکسی جلوگیری کند.
دلایل و علائم کاهش سطح اکسیژن خون
سه عامل اصلی برای کاهش سطح اکسیژن خون وجود دارند.
- عارضه‌های مربوط به دستگاه گردش خون می‌توانند از رسیدن خون کافی به بافت ها جلوگیری کنند.
- عارضه‌های قلبی عروقی که می‌توانند باعث هایپوکسمی شوند عبارت‌اند از نقص‌های مادرزادی قلب یا مشکلات مربوط به بافت قلب که در زمان تولد وجود دارند. مشکلات مادرزادی قلب ممکن است در زمان نوزادی تشخیص داده شوند و یا تا زمان بزرگسالی مخفی بمانند.
- یکی دیگر از دلایل احتمالی بروز هایپوکسمی، کم خونی یا کمبود آهن در خون خواهد بود. مولکول‌های اکسیژن در خون توسط آهن انتقال داده شده و کمبود این عنصر به معنی عدم توانایی خون برای انتقال اکسیژن خواهد بود.
- هایپوکسمی می‌تواند در اثر کمبود اکسیژن در اتمسفر نیز ایجاد شود. این مشکل معمولاً در ارتفاعات زیاد و آلودگی شدید هوا با دود و دیگر آلاینده‌ها اتفاق می افتد. این نوع از هایپوکسمی حاد بوده و معمولاً گذراست. یعنی پس از افزایش کیفیت هوا بهبود خواهد یافت.
دلایل دیگر
حتی در صورتی که دستگاه گردش خون عملکرد مناسبی داشته باشد، هایپوکسمی می‌تواند در اثر عدم توانایی ریه‌ها برای جذب اکسیژن کافی ایجاد شود. عارضه‌های ریوی که می‌توانند باعث کاهش سطح اکسیژن خون شوند عبارت‌اند از:
- آپنه‌ی خواب
- آسم
- لخته‌ی خونی در ریه (امبولی ریه)
- بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD)
- کلاپه شدن ریه (پنوموتوراکس)
- آمفیزم
- پنومونی
- بیماری‌های بافت بینابینی ریه
عارضه‌های درگیر کننده‌ی ریه می‌توانند مزمن و طولانی مدت بوده و یا به شکل حاد و ناگهانی بروز پیدا کنند.
علائم
علائم هایپوکسمی از نظر شدت متفاوت خواهند بود. در زیر به علائمی اشاره می‌کنیم که نیاز به رسیدگی اورژانسی نداشته ولی نیاز به پیگیری توسط پزشک دارند.
- علائم آپنه‌ی خواب (بیدار شدن از خواب با تنگی نفس یا احساس خفگی)
- تنگی نفس در زمان استراحت و یا با فعالیت‌های خفیف
- تنگی نفس که با ورزش کردن تشدید می‌شود
علائم زیر نیز به رسیدگی اورژانسی نیاز خواهند داشت:
- آبی شدن رنگ پوست یا ناخن‌ها (سیانوز)
- تنگی نفس شدید و حاد که در عملکرد فرد اختلال ایجاد کند
- تنگی نفس به همراه ضربان قلب بالا، سرفه و احتباس مایعات که در ارتفاعات زیاد اتفاق می افتد
آزمایش کمبود اکسیژن خون
روش‌های مختلفی برای تست کمبود اکسیژن خون وجود دارند.
در صورتی که پزشک شما به وجود هایپوکسی یا هایپوکسمی شک داشته باشد می‌تواند آزمایشات عملکرد ریه را برای شما تجویز کند. تست‌های مختلفی تحت این عنوان انجام می‌شوند ولی در اکثر این تست‌ها فرد باید داخل یک لوله متصل به کامپیوتر یا دستگاه‌های دیگر بدمد تا دستگاه عملکرد ریه‌ی او را بررسی کند.
البته در صورتی که شک به کمبود اکسیژن در خون وجود داشته باشد ممکن است پزشک انجام مستقیم آزمایش بر روی خون را تجویز کند. برای این کار دو روش وجود دارد: تست پالس اکسیمتری و تست گازهای شریانی. این تست‌ها ممکن است علاوه بر تست‌های عملکرد ریه مورد استفاده قرار بگیرند.
پزشک معمولاً در ابتدا از پالس اکسیمتری استفاده می‌کند. این روش نسبت به تست گازهای شریانی مزایای متعددی خواهد داشت. این روش به سادگی قابل انجام بوده و تهاجمی نیست. با این حال درصد خطا در این روش نسبت به تست گازهای شریانی بیشتر خواهد بود. در صورتی که پزشک به نتایج پالس اکسیمتری اعتماد نداشته باشد از تست گازهای شریانی استفاده خواهد کرد که نیازمند یک نمونه خون از شریان مچ دست بوده و می‌توان با استفاده از آن نتایج پالس اکسیمتری را تأیید کرد.
نتیجه‌ی پالس اکسیمتری به صورت درصد گزارش خواهد شد: ۱۰۰ تا ۹۵ درصد برای فرد سالم مناسب بوده و مقادیر زیر ۹۰ درصد پایین‌تر از حد طبیعی خواهد بود. گازهای شریانی با واحد میلیمتر جیوه سنجیده می‌شوند. طیف ۱۰۰ تا ۸۰ میلیمتر جیوه برای گازهای شریانی یک فرد سالم مناسب خواهد بود.
درمان افت سطح اکسیژن خون
روش درمانی مورد استفاده برای افت سطح اکسیژن خون به علت بروز این عارضه و حاد یا مزمن بودن آن بستگی خواهد داشت.
- اولین روش درمانی مورد استفاده برای هایپوکسمی استفاده از اکسیژن برای افزایش سطح آن در خون و پیشگیری از هایپوکسی خواهد بود. در صورت حاد بودن هایپوکسی می‌توان اکسیژن را با استفاده از یک ماسک مخصوص به بدن رساند. همچنین در صورت مزمن بودن عارضه ممکن است پزشک استفاده از کپسول اکسیژن قابل حمل را برای شما تجویز کند. در این حالت اکسیژن با استفاده از کانول بینی که یک لوله‌ی وارد شده به مجاری بینی است به بدن شما خواهد رسید.
- بسته به علت بروز هایپوکسمی ممکن است درمان آن با استفاده از دارو نیز ممکن باشد.
- یکی دیگر از قدم‌های بزرگ در جهت پیشگیری از هایپوکسمی ترک سیگار و دوری از دود آن خواهد بود.
افت سطح اکسیژن خون ممکن است دلایل زیادی داشته باشد همچنین برای درمان آن روش‌های مختلفی وجود دارند. برای مشورت در مورد گزینه‌های درمانی و به کار گیری روش مناسب با پزشک خود تماس بگیرید.
